伊人直播

Datrys anghydfod teulu

Gwyddom fod gwrthdaro hirdymor rhwng rhieni sy鈥檔 gwahanu yn niweidiol i les plant, yn y tymor byr a鈥檙 hirdymor. Gall datrys eich trefniadau teuluol y tu allan i鈥檙 llys fod yn brofiad gwell i deuluoedd na mynd drwy鈥檙 llysoedd teulu, oherwydd:聽

• bydd gennych fwy o reolaeth dros yr hyn sy鈥檔 digwydd
• fel arfer bydd yn achosi llai o straen
• gall fod yn rhatach
• gall fod yn gyflymach a pheri llai o ofid i chi a鈥檆h plant

Cyn cyflwyno鈥檆h cais i鈥檙 llys, yn gyfreithiol mae鈥檔 rhaid i chi fynychu Cyfarfod Asesu a Gwybodaeth am Gyfryngu (MIAM) gyda chyfryngwr teuluol awdurdodedig.

Nid yw鈥檙 MIAM yn cymryd llawer o amser. Bydd y cyfryngwr yn eich helpu chi a鈥檙 unigolyn arall i geisio dod i gytundeb ar faterion, megis:

• trefniadau ar gyfer plant
• trefniadau ariannol
• rhannu eiddo heb orfod mynd i鈥檙 llys

Mae yna lawer o opsiynau ar gyfer datrys anghydfodau y tu allan i鈥檙 llys, megis:

• cyfryngu neu gyflafareddu
• gwerthusiad gan drydydd parti niwtral (fel proses datrys anghydfodau ariannol preifat)
• cyfraith gydweithredol

Yn ddibynnol ar eich amgylchiadau personol, efallai y bydd rhaid i chi dalu am y cyfarfod. Gall cyfryngu llwyddiannus leihau costau i chi yn y tymor hir. Gallwch .

Efallai gallwch聽gael cymorth gyda chostau cyfryngu.

Dan rai amgylchiadau, megis achos sy鈥檔 ymwneud 芒 cham-drin domestig - efallai na fydd angen i chi fynychu MIAM. Os credwch nad oes angen i chi fynychu MIAM, gallwch hawlio esemptiad.

Ar gyfer rhai esemptiadau MIAM, rhaid i chi roi tystiolaeth i gefnogi eich cais. Rhaid darparu unrhyw dystiolaeth gyda鈥檆h cais. Bydd y llys yn adolygu鈥檙 dystiolaeth fel bod esemptiad MIAM wedi鈥檌 hawlio鈥檔 gywir.

Cynlluniau rhianta: rhoi plant yn gyntaf 鈥� arweiniad i rieni sy鈥檔 gwahanu

Mae 鈥楥ynlluniau Rhianta: Rhoi plant yn gyntaf 鈥� arweiniad i rieni sy鈥檔 gwahanu鈥� yn llyfryn rhad ac am ddim ar gyfer rhieni sy鈥檔 gwahanu sy鈥檔 ceisio helpu rhieni i ddod i gytundeb am drefniadau ar gyfer eu plant ar 么l iddynt wahanu neu ysgaru.

骋补濒濒飞肠丑听, neu gallwch gael copi gan eich llys teulu lleol. Mae fersiwn Cymraeg ar gael o unrhyw swyddfa Cafcass Cymru neu lys yng Nghymru.

Mae鈥檙 llyfryn yn trafod ystod o faterion y bydd angen i chi eu hystyried o bosibl wrth wneud trefniadau ar gyfer eich plant, ac mae鈥檔 cynnwys enghreifftiau ymarferol ar sut mae rhieni eraill mewn gwahanol amgylchiadau teuluol wedi datrys problemau. Mae hefyd yn cynnwys rhestr o sefydliadau a all roi rhagor o gymorth a chyngor i chi.

Mae鈥檙 llys yn gwneud y rhan fwyaf o benderfyniadau am blant gan ddefnyddio cyfraith o鈥檙 enw Deddf Plant 1989. Os ydych am i鈥檙 llys wneud penderfyniad am blentyn, mae angen i chi wneud cais i鈥檙 llys am 鈥榦rchymyn鈥�. Bydd gorchymyn yn cael ei wneud pan fydd y barnwr, cynghorydd cyfreithiol neu banel o ynadon yn gwneud penderfyniad.

Sut y gall y llys eich helpu chi

Mae rhai o鈥檙 gorchmynion y byddwch, o bosib, am wneud cais amdanynt yn cael eu disgrifio yn yr adran hon. Dyma rai yn unig o鈥檙 penderfyniadau y gall llys eu gwneud dan Ddeddf Plant 1989.

Gorchymyn trefniadau plant

Mae gorchymyn trefniadau plant yn penderfynu ar drefniadau o ran gyda phwy y bydd plentyn yn byw, gyda phwy y bydd yn cael treulio amser neu fel arall yn cael cyswllt, a ble mae plentyn i fyw, treulio amser neu fel arall cyswllt gydag unrhyw unigolyn.

Er enghraifft, os yw eich plentyn yn byw gyda鈥檆h cyn-bartner a鈥檆h bod eisiau gweld eich plentyn ar benwythnosau, neu os na allwch gytuno gyda pha riant y dylai鈥檙 plentyn fyw, efallai yr hoffech wneud cais am orchymyn trefniadau plant.

Gorchymyn mater penodol

Mae鈥檙 gorchmynion hyn yn rhoi cyfarwyddiadau am fater penodol sydd wedi codi ynghylch rhywbeth sydd fel arfer yn cael ei wneud gan riant.

Er enghraifft, os na allwch chi a鈥檆h cyn-bartner gytuno pa ysgol y dylai鈥檆h plentyn fynychu.

Gorchymyn camau gwaharddedig

Mae鈥檙 gorchmynion hyn yn golygu bod rhaid i unigolyn gael caniat芒d y llys cyn gwneud yr hyn sy鈥檔 cael ei nodi yn y gorchymyn; rhywbeth a fyddai fel arfer yn cael ei wneud gan riant.

Er enghraifft, ei gwneud yn ofynnol i riant ofyn am ganiat芒d y llys cyn mynd 芒鈥檙 plentyn i wlad dramor.

Gorchymyn cyfrifoldeb rhiant

Mae cyfrifoldeb rhiant yn golygu鈥檙 holl hawliau, dyletswyddau, pwerau, cyfrifoldebau ac awdurdod sydd gan riant plentyn, yn 么l y gyfraith, mewn perthynas 芒鈥檙 plentyn a鈥檌 eiddo.

Er enghraifft, os mai chi yw tad plentyn ond nad oeddech yn briod 芒 mam y plentyn, nac wedi鈥檆h enwi ar y dystysgrif geni pan gofrestrwyd genedigaeth y plentyn, ond eich bod am gael eich cydnabod yn gyfreithiol fel tad y plentyn, gallwch wneud cais am orchymyn cyfrifoldeb rhiant.

Darpariaeth ariannol

Mae cynhaliaeth plant yn gefnogaeth ariannol reolaidd, ddibynadwy sy鈥檔 helpu i dalu am gostau byw dydd i ddydd plentyn.

Gall cynhaliaeth plant wneud gwahaniaeth mawr i fywydau plant a gall fod yn help i dalu am bethau megis dillad, bwyd a phethau eraill hanfodol.

Bydd llawer o rieni鈥檔 dewis gweithio gyda鈥檌 gilydd i drefnu cytundeb cynhaliaeth plant. Gall y cytundebau teuluol hyn gynnwys pethau eraill ac nid oes rhaid iddynt fod ynghylch talu arian yn unig. Os nad yw鈥檔 bosib dod i gytundeb, mae opsiynau eraill ar gael.

Gallwch ddarllen mwy am opsiynau cynhaliaeth plant a sut i drefnu cytundeb.

Penodi gwarcheidwad

Yn gyffredinol, bydd gwarcheidwad a benodir dan yr adran hon yn ysgwyddo cyfrifoldeb rhiant ar 么l marwolaeth rhiant.

Er enghraifft, os yw eich nai/nith wedi colli ei ddau riant, gallwch wneud cais i fod yn warcheidwad.

Gwarcheidiaeth arbennig

Gall gwarcheidwad arbennig plentyn wneud y rhan fwyaf o benderfyniadau am y plentyn nes bod y plentyn yn 18 oed. Yn wahanol i fabwysiadu, bydd y plentyn yn cadw ei gysylltiadau 芒鈥檌 deulu biolegol.

Gallwch ddarllen mwy am warcheidiaeth arbennig.

Gorchymyn sy鈥檔 ymwneud 芒 gorfodi gorchymyn trefniadau plant

Os oeddech yn rhan o achos lle gwnaed gorchymyn trefniadau plant, a鈥檙 gorchymyn hwnnw鈥檔 cael ei dorri, efallai y gallwch wneud cais i鈥檙 llys orfodi鈥檙 gorchymyn hwnnw.

Darllenwch fwy am sut i聽orfodi gorchymyn trefniadau plant.

Mabwysiadu

Darllenwch fwy am sut i wneud cais i fabwysiadu plentyn.

Rhagor o wybodaeth am fabwysiadu

Yr hyn y gallai鈥檙 llys ei benderfynu

Dim ond pan fydd o鈥檙 farn mai hynny fyddai orau i鈥檙 plentyn y bydd y llys yn gwneud gorchymyn. Weithiau efallai y bydd y llys yn penderfynu mai peidio 芒 gwneud unrhyw orchymyn fyddai orau.

Gall y llys:

• wneud gorchymyn
• newid gorchymyn (a elwir yn amrywio gorchymyn)
• terfynu gorchymyn (a elwir yn diddymu gorchymyn)

Os bydd y llys yn gwneud gorchymyn, bydd yn seiliedig ar yr hyn sydd orau i鈥檆h plentyn. Gall hyn olygu efallai na fyddwch chi neu鈥檙 unigolyn arall yn cael popeth y bu ichi ofyn amdano.

Ar 么l i achos gychwyn bydd y llys, o bosib, yn gwneud penderfyniadau eraill. Mae鈥檙 rhain yn cynnwys:

• rhoi cyfarwyddiadau y mae鈥檔 rhaid i bobl eu dilyn (gelwir y rhain yn 鈥榗yfarwyddiadau鈥�)
• trosglwyddo achos i lys arall

Y gyfraith

Nid oes angen i chi wybod y gyfraith i wneud cais ond os ydych am ddarllen mwy am y gyfraith fe fyddwch angen copi o鈥檙 canlynol:

• Deddf Plant 1989
• Rheolau Trefniadaeth Teulu

Mae鈥檙 cyfarwyddiadau ymarfer cysylltiedig ar gael ar y rhyngrwyd neu yn eich llys lleol, neu efallai y byddant ar gael o鈥檆h llyfrgell leol.

Caniat芒d i wneud cais

Mae gan rai pobl yr hawl i wneud cais am orchymyn, ac mae鈥檔 rhaid i eraill gael caniat芒d y llys yn gyntaf cyn gwneud cais.

Mae gennych hawl i wneud cais heb gael caniat芒d y llys os ydych yn un o鈥檙 bobl a restrir yn yr adran pwy all wneud cais.

Efallai y byddwch am ystyried a oes angen i chi gael cyfrifoldeb rhiant er mwyn gwneud cais. Gallwch ddarllen mwy yn yr adran cyfrifoldeb rhiant.

Os nad oes gennych yr hawl i wneud cais, mae鈥檔 bosib y byddwch yn gallu gwneud cais o hyd, ond mae鈥檔 rhaid i chi gael caniat芒d y llys yn gyntaf. Gallwch ddarganfod pa ffurflen i鈥檞 defnyddio i gael caniat芒d yn yr adran ffurflenni a chanllawiau.

Y plentyn

Os mai chi yw鈥檙 plentyn ac y mae鈥檙 gorchymyn y dymunwch wneud cais amdano ar eich cyfer chi (er enghraifft, eich cyswllt gyda rhiant), mae鈥檔 rhaid i chi gael caniat芒d y llys cyn i chi wneud cais am y gorchmynion canlynol:

• gorchymyn trefniadau plant (gan gynnwys amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• gorchymyn mater penodol (gan gynnwys amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• gorchymyn camau gwaharddedig (gan gynnwys amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• terfynu penodiad gwarcheidwad
• diddymu gorchymyn neu gytundeb cyfrifoldeb rhiant

Plant a phobl ifanc

Os ydych chi鈥檔 unigolyn ifanc yng Nghymru a bod eich teulu鈥檔 newid, gallwch .

Os ydych chi鈥檔 unigolyn ifanc yn Lloegr a bod eich teulu鈥檔 newid, gallwch .

Y part茂on mewn achos

Y part茂on mewn achos yw鈥檙 rheini sy鈥檔 rhan o鈥檙 achos llys a gallant gynnwys:

• pawb sydd 芒鈥檙 hawl i wneud cais am orchymyn 鈥� gweler yr adran pwy all wneud cais
• pobl 芒 chyfrifoldeb rhiant 鈥� gweler yr adran cyfrifoldeb rhiant
• unrhyw un y mae鈥檙 llys wedi鈥檜 gwneud yn 鈥榖arti鈥� yn yr achos

Os oes rhywun arall wedi gwneud cais am orchymyn mae鈥檔 bosib na fyddwch yn 鈥榖arti鈥� yn yr achos hwnnw, ond gallwch wneud cais 鈥榠 ymuno fel parti鈥� ynddo. Am ragor o wybodaeth ynghylch pa ffurflen i鈥檞 defnyddio, gweler yr adran ffurflenni a chanllawiau.

Pwy all wneud cais

Rhagor o wybodaeth am orfodi gorchymyn trefniadau plentyn

Rhagor o wybodaeth am wneud cais am orchymyn mabwysiadu

Rhagor o wybodaeth am sut i wneud cais am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig

Gelwir cais i newid gorchymyn sydd eisoes yn bodoli yn gais i amrywio鈥檙 gorchymyn.

Gelwir cais i derfynu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli yn gais i ddiddymu鈥檙 gorchymyn.

Mam y plentyn

Os mai chi yw mam y plentyn gallwch wneud cais am y gorchmynion canlynol:

• gorchymyn trefniadau plant (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• gorchymyn mater penodol (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• gorchymyn camau gwaharddedig (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• darpariaeth ariannol (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• diddymu gorchymyn cyfrifoldeb rhiant

Tad neu riant y plentyn

Os mai chi yw tad neu riant y plentyn yn unol ag adran 42 neu 43 Deddf Ffrwythloni Dynol ac Embryoleg 2008 cewch wneud cais am y gorchmynion canlynol:

• gorchymyn trefniadau plant (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• gorchymyn mater penodol (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• gorchymyn camau gwaharddedig (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• darpariaeth ariannol (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)

Yn ogystal 芒 hynny, os mai chi yw tad neu riant y plentyn yn unol ag adran 42 neu 43 Deddf Ffrwythloni Dynol ac Embryoleg 2008 a bod gennych gyfrifoldeb rhiant, cewch wneud cais am y canlynol:

• terfynu penodiad gwarcheidwad
• diddymu gorchymyn neu gytundeb cyfrifoldeb rhiant

Os mai chi yw tad neu riant y plentyn yn unol ag adran 42 neu 43 Deddf Ffrwythloni Dynol ac Embryoleg 2008 ac nid oes gennych gyfrifoldeb rhiant, cewch wneud cais:

• i benodi chi鈥檆h hun yn warcheidwad os nad oes gan y plentyn riant sydd 芒 chyfrifoldeb rhiant
• am orchymyn cyfrifoldeb rhiant

Llys-riant y plentyn

Rydych yn llys-riant os nad ydych yn rhiant i鈥檙 plentyn ond yn briod i, neu鈥檔 bartner sifil i riant y plentyn sydd 芒 chyfrifoldeb rhiant am y plentyn, a鈥檆h bod wedi trin y plentyn fel eich plentyn chi.

Os mai chi yw llys-riant y plentyn gallwch wneud cais am orchymyn trefniadau plant (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli).

Yn ogystal 芒 hynny, os mai chi yw llys-riant y plentyn a bod gennych gyfrifoldeb rhiant, cewch wneud cais am y canlynol hefyd:

• gorchymyn mater penodol (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• gorchymyn camau gwaharddedig (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• diddymu gorchymyn cyfrifoldeb rhiant, os ydych yn dymuno diddymu eich cyfrifoldeb rhiant chi
• diddymu gorchymyn cyfrifoldeb rhiant tad di-briod
• terfynu penodiad gwarcheidwad

Os mai chi yw llys-riant y plentyn ac nid oes gennych gyfrifoldeb rhiant, cewch wneud cais hefyd:

• i benodi chi鈥檆h hun yn warcheidwad, os nad oes gan y plentyn riant sydd 芒 chyfrifoldeb rhiant
• am orchymyn cyfrifoldeb rhiant

Nain taid y plentyn

Os mai chi yw nain taid y plentyn, gallwch wneud cais am orchymyn i benodi gwarcheidwad.

Gwarcheidwad y plentyn

Os cawsoch eich penodi鈥檔 warcheidwad y plentyn, gallwch wneud cais am y gorchmynion canlynol:

• gorchymyn trefniadau plant (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• gorchymyn mater penodol (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• gorchymyn camau gwaharddedig (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• darpariaeth ariannol (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)

Pobl sydd 芒 gorchymyn trefniadau plant

Os oes gennych chi orchymyn trefniadau plant sydd mewn grym, gallwch wneud cais am y gorchmynion canlynol:

• gorchymyn trefniadau plant (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• gorchymyn mater penodol (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• gorchymyn camau gwaharddedig (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• darpariaeth ariannol (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli)
• terfynu penodiad gwarcheidwad
• terfynu gorchymyn cyfrifoldeb rhiant

Pobl eraill

Os nad ydych yn rhiant neu鈥檔 warcheidwad mae鈥檔 dal yn bosib i chi allu gwneud cais am orchymyn.

Os oes gennych chi ddiddordeb yn lles y plentyn, gallwch wneud cais am orchymyn i benodi gwarcheidwad.

Os yw鈥檙 plentyn wedi bod yn byw gyda chi am o leiaf 3 blynedd yn ystod y 5 mlynedd diwethaf, ac o fewn y 3 mis diwethaf gallwch wneud cais am orchymyn trefniadau plant (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli).

Os yw鈥檙 awdurdod lleol sy鈥檔 gofalu am y plentyn wedi cytuno y gallwch wneud cais am orchymyn, gallwch wneud cais am orchymyn trefniadau plant (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli).

Os ydych yn briod neu mewn partneriaeth sifil, neu wedi bod yn briod neu wedi bod mewn partneriaeth sifil ac mae neu roedd y plentyn yn cael ei ystyried yn blentyn y teulu, gallwch wneud cais am orchymyn trefniadau plant (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli).

Os ydych wedi cael caniat芒d pawb sydd 芒 chyfrifoldeb rhiant dros y plentyn ac nid oes gorchymyn trefniadau plant mewn grym, ac nid yw鈥檙 plentyn yng ngofal yr awdurdod lleol, gallwch wneud cais am orchymyn trefniadau plant (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli).

Os ydych wedi cael caniat芒d pawb sydd 芒 gorchymyn trefniadau plant ar gyfer y plentyn, gallwch wneud cais am orchymyn trefniadau plant (gan gynnwys i amrywio neu ddiddymu gorchymyn sydd eisoes yn bodoli).

Cyfrifoldeb rhiant

Os oes gennych 鈥榞yfrifoldeb rhiant鈥�, rydych yn meddu ar yr holl ddyletswyddau, hawliau ac awdurdod sydd gan fam neu dad, yn 么l y gyfraith, dros eu plentyn. Disgrifir hyn yn llawn yn Neddf Plant 1989.

Mae gan fam plentyn bob amser gyfrifoldeb rhiant dros y plentyn. Fodd bynnag, weithiau nid oes gan dad y plentyn neu riant arall gyfrifoldeb rhiant.

Mae gennych gyfrifoldeb rhiant os ydych, ers 1 Medi 2009, wedi鈥檆h cofrestru fel rhiant y plentyn dan adran 10A (1B) Deddf Cofrestru Genedigaethau a Marwolaethau 1953.

Bydd y canlynol yn eich helpu i benderfynu a oes gennych gyfrifoldeb rhiant. Mae hefyd yn dangos y gall unigolyn nad yw鈥檔 rhiant fod 芒 chyfrifoldeb rhiant weithiau.

Mae gennych gyfrifoldeb rhiant os yw unrhyw un o鈥檙 canlynol yn berthnasol:

• chi yw mam y plentyn
• chi yw tad y plentyn ac roeddech yn briod 芒 mam y plentyn pan aned y plentyn
• chi yw rhiant y plentyn dan adran 42 Deddf Ffrwythloni Dynol ac Embryoleg 2008 gan eich bod yn bartner sifil, neu鈥檔 briod 芒鈥檙 fam, pan aned y plentyn
• chi yw llys-riant y plentyn (yn bartner sifil neu鈥檔 briod 芒 rhiant sydd 芒 chyfrifoldeb rhiant) ac rydych wedi gwneud cytundeb cyfrifoldeb rhiant gyda mam y plentyn (a鈥檙 tad os oes ganddo gyfrifioldeb rhiant hefyd) neu fod gennych orchymyn cyfrifoldeb rhiant
• mae gennych orchymyn trefniadau plant gyfer y plentyn
• mae gennych orchymyn amddiffyn brys ar gyfer y plentyn
• chi yw gwarcheidwad y plentyn
• rydych wedi mabwysiadu鈥檙 plentyn
• chi yw gwarcheidwad arbennig y plentyn
• chi yw tad y plentyn ac nid oeddech yn briod 芒 mam y plentyn pan aned y plentyn ond mae gennych nawr orchymyn cyfrifoldeb rhiant, neu mae unrhyw un o鈥檙 canlynol yn berthnasol
• rydych wedi gwneud cytundeb cyfrifoldeb rhiant gyda mam y plentyn
• rydych ers hynny wedi priodi neu wedi ymrwymo i bartneriaeth sifil gyda mam y plentyn
• chi yw rhiant y plentyn dan adran 43 Deddf Ffrwythloni ac Embryoleg 2008 ac rydych ers hynny wedi priodi neu wedi ymrwymo i bartneriaeth sifil gyda mam y plentyn
• rydych, ers 1 Rhagfyr 2003, wedi eich cofrestru fel tad y plentyn dan baragraffau (a), (b) neu (c) adrannau 10(1) neu 10A Deddf Cofnodi Genedigaethau a Marwolaethau 1953 neu鈥檙 ddeddf gyfatebol yn yr Alban neu Ogledd Iwerddon
• chi yw rhiant y plentyn dan adran 43 Deddf Ffrwythloni Dynol ac Embryoleg 2008 ac rydych, ers 1 Medi 2009, wedi eich cofrestru fel rhiant y plentyn dan baragraffau (a), (b) neu (c) adran 10A (1B) Deddf Cofnodi Genedigaethau a Marwolaethau 1953

Os oes聽 gennych chi neu鈥檙 plentyn (neu鈥檙 ddau ohonoch chi) gysylltiadau 芒鈥檙 Alban neu Ogledd Iwerddon, dylech gysylltu 芒鈥檙 awdurdodau yno am fwy o wybodaeth am hawliau rhiant.

Os nad yw unrhyw un o鈥檙 uchod yn berthnasol, ond bod gennych chi neu鈥檙 plentyn (neu鈥檙 ddau ohonoch chi) gysylltiadau 芒 gwlad y tu allan i鈥檙 DU, efallai bod gennych hawliau cyfrifoldeb rhiant yn y wlad honno. Dylech gysylltu ag awdurdodau鈥檙 wlad berthnasol i ganfod a yw hyn yn effeithio arnoch chi.

Cytundeb cyfrifoldeb rhiant

Mae cytundeb cyfrifoldeb rhiant yn ddogfen gyfreithiol ac ynddi mae mam a thad plentyn yn cytuno bod gan y tad gyfrifoldeb rhiant dros y plentyn neu mae mam a thad y plentyn (os oes ganddo gyfrifoldeb rhiant eisoes) yn cytuno bod gan lys-riant y plentyn gyfrifoldeb rhiant dros y plentyn. Rhywun nad yw鈥檔 rhiant ond sy鈥檔 bartner sifil neu鈥檔 briod ag un o鈥檙 rhieni sydd 芒 chyfrifoldeb rhiant yw llys-riant.

Rhaid i chi lunio cytundeb cyfrifoldeb rhiant gan ddefnyddio ffurflen C (PRA1) ar gyfer tad, ffurflen C (PRA2) ar gyfer llys-riant neu ffurflen C (PRA3) ar gyfer ail riant benywaidd o dan adran 42A Deddf Plant 1989. Mae pob un o鈥檙 ffurflenni hyn yn cynnwys nodiadau a fydd yn dweud mwy wrthych am sut i lunio cytundeb cyfrifoldeb rhiant.

骋补濒濒飞肠丑听ddod o hyd i鈥檙 ffurflenni y mae angen i chi eu llenwi, neu eu casglu o unrhyw swyddfa llys teulu.

Ffurflenni a chanllawiau

惭补别听pob ffurflen ar gael ar-lein, neu gallwch eu cael o swyddfa llys teulu.

Os ydych yn gwneud cais am orchymyn sy鈥檔 ymwneud 芒 gorfodi gorchymyn trefniadau plant sy鈥檔 bodoli eisoes, darllenwch fwy am orfodi gorchymyn trefniadau plant.

Os ydych yn gwneud cais am orchymyn gwarcheidiaeth arbennig, darllenwch fwy am warcheidiaeth arbennig.

Mae鈥檔 rhaid i chi lenwi ffurflen C100 os ydych chi鈥檔 gwneud cais am y canlynol:

• gorchymyn trefniadau plant
• gorchymyn camau gwaharddedig
• gorchymyn mater penodol

Mae鈥檔 rhaid i chi lenwi ffurflen C1 os ydych chi鈥檔 gwneud cais am y canlynol:

• gorchymyn i benodi gwarcheidwad
• diddymu gorchymyn penodi gwarcheidwad
• gorchymyn cyfrifoldeb rhiant (adran 4)
• gorchymyn cyfrifoldeb llys-riant (adran 4A)
• diddymu gorchymyn cyfrifoldeb rhiant neu lys-riant

Mae鈥檔 rhaid i chi lenwi ffurflen C2 os ydych chi鈥檔 gwneud cais am y canlynol:

• gorchymyn mewn achos sydd eisoes yn bodoli
• i ymuno fel parti mewn achos sydd eisoes yn bodoli (er enghraifft, os ydych wedi cael C6A rhybudd o achos)

Os hoffech wneud cais am orchymyn sydd heb ei grybwyll, efallai y byddwch am gael cyngor gan gyfreithiwr neu gan ganolfan gyngor ar bopeth.

Dweud wrth yr atebwyr a phobl eraill am eich cais

Yn ddiweddarach, yn ddibynnol ar y ffurflen gais y mae angen i chi ei defnyddio, bydd rhaid i chi ddweud wrth bobl eich bod wedi gwneud cais. Cyfeirir at y bobl hyn fel atebwyr. Gallai鈥檙 rhain gynnwys:

• rhieni鈥檙 plentyn
• rhywun sy鈥檔 gofalu am y plentyn
• y bobl eraill a enwir yn y cais

鈥楥yflwyno鈥� yw鈥檙 enw a roddir ar y broses o ddweud wrth bobl am eich cais a rhoi copi o鈥檆h ffurflen gais i鈥檙 atebwyr.

Os ydych yn gwneud cais ar ffurflen C100, bydd y llys yn rhoi copi o鈥檆h ffurflen gais i鈥檙 atebwyr. Fodd bynnag, os ydych yn gwneud cais ar ffurflen C1 neu C2, bydd angen i chi roi copi o鈥檆h ffurflen gais i鈥檙 atebwyr a dogfennau eraill a ddarperir gan y llys. Bydd hyn yn rhoi cyfle iddynt anfon eu ffurflen eu hunain mewn ymateb i鈥檆h cais.

Os ydych yn gwneud cais am fwy nag un gorchymyn, efallai y bydd gennych wahanol atebwyr, neu bobl eraill i鈥檞 hysbysu, ar gyfer pob gorchymyn y gwneir cais amdano gan ddefnyddio ffurflen C1 neu C2.

Os yw atebydd yn 18 oed neu lai ac nid oes ganddynt gyfreithiwr, bydd angen caniat芒d y llys arnoch i ddweud wrthynt am eich cais.

Weithiau ni fydd neb i chi ddweud wrthynt am eich cais. Ni waeth pa ffurflen gais a ddefnyddiwch, rhaid dweud wrth unigolyn a enwir fel 鈥榩arti arall鈥� am eich cais ond nid oes angen i chi roi copi o鈥檙 ffurflen gais iddynt.

Pryd i ddweud wrth bobl am eich cais

Bydd y llys yn dweud wrthych wedyn pryd a sut i ddweud wrth yr atebwyr (os ydych wedi gwneud cais gan ddefnyddio ffurflen C1 neu C2) a phobl eraill (pa bynnag ffurflen gais a ddefnyddiwyd gennych).

鈥楥yflwyno鈥� yw鈥檙 enw a roddir ar y broses o ddweud wrth bobl am eich cais a rhoi copi o鈥檆h ffurflen gais i鈥檙 atebwyr. Darllenwch fwy am sut i gyflwyno ffurflenni llys.

Pwy yw鈥檙 atebwyr

Mewn unrhyw gais, os yw鈥檙 plentyn yn destun gorchymyn gofal yna bydd yr atebwyr yn cynnwys pawb y credwch a oedd 芒 chyfrifoldeb rhiant yn union cyn i鈥檙 gorchymyn gofal gael ei wneud.

Atebwyr yw pawb y credwch sydd 芒 chyfrifoldeb rhiant dros y plentyn os ydych yn gwneud cais am y canlynol:

• gorchymyn trefniadau plant
• gorchymyn mater penodol
• gorchymyn camau gwaharddedig
• gorchymyn cyfrifoldeb rhiant
• penodi gwarcheidwad

Atebwyr yw pawb y credwch sydd 芒 chyfrifoldeb rhiant am y plentyn, a鈥檙 part茂on yn y cais i amrywio neu ddiddymu鈥檙 gorchymyn os ydych yn gwneud cais i amrywio neu ddiddymu:

• gorchymyn trefniadau plant
• gorchymyn mater penodol
• gorchymyn camau gwaharddedig

Os ydych yn gwneud cais i amrywio neu ddiddymu gorchymyn am ddarpariaeth ariannol, yr atebwyr yw:

• pawb y credwch sydd 芒 chyfrifoldeb rhiant dros y plentyn
• part茂on yn y cais am ddarpariaeth ariannol

Os ydych yn gwneud cais i amrywio neu ddiddymu gorchymyn cyfrifoldeb rhiant, yr atebwyr yw:

• pawb y credwch sydd 芒 chyfrifoldeb rhiant dros y plentyn
• part茂on yn y cais am y gorchymyn cyfrifoldeb rhiant

Y bobl eraill mae鈥檔 rhaid i chi ddweud wrthynt

Os byddwch yn gwneud cais am orchymyn trefniadau plant, gorchymyn penodol neu orchymyn camau gwaharddedig, neu鈥檔 gwneud cais i amrywio neu ddiddymu gorchymyn o鈥檙 fath, rhaid i chi ddweud wrth:

• adran gwasanaethau cymdeithasol yr awdurdod lleol os yw鈥檙 plentyn mewn llety awdurdod lleol 鈥� gall hyn fod yn gartref plant neu gyda gofalwyr maeth a allai fod yn perthyn i鈥檙 plentyn
• pawb sy鈥檔 gofalu am y plentyn
• yr unigolyn sy鈥檔 darparu鈥檙 cartref y mae鈥檙 plentyn yn aros ynddo os yw鈥檙 cartref yn gartref plant cofrestredig neu鈥檔 gartref gwirfoddol a鈥檌 fod yn lloches
• pawb y credwch sydd wedi鈥檜 henwi mewn gorchymyn llys sy鈥檔 ymwneud 芒鈥檙 plentyn ac sydd mewn grym (oni bai eich bod yn credu nad yw鈥檙 gorchymyn hwnnw鈥檔 berthnasol i鈥檆h cais), a phawb y credwch sy鈥檔 berthnasol i鈥檆h cais
• pawb y credwch eu bod yn barti mewn achos llys sy鈥檔 mynd rhagddo ar hyn o bryd, oni bai eich bod yn credu nad yw鈥檙 achos hwnnw鈥檔 berthnasol i鈥檆h cais

Os ydych yn gwneud cais am orchymyn cyfrifoldeb rhiant, y bobl eraill i鈥檞 hysbysu yw:

• adran gwasanaethau cymdeithasol yr awdurdod lleol os yw鈥檙 plentyn mewn llety awdurdod lleol
• yr unigolyn sy鈥檔 darparu鈥檙 cartref os yw鈥檙 plentyn yn aros mewn cartref sy鈥檔 gartref plant cofrestredig neu鈥檔 gartref gwirfoddol a鈥檌 fod yn lloches
• pawb sy鈥檔 gofalu am y plentyn

Os ydych yn gwneud cais i benodi gwarcheidwad, y bobl eraill y mae鈥檔 rhaid i chi eu hysbysu yw:

• adran gwasanaethau cymdeithasol yr awdurdod lleol os yw鈥檙 plentyn mewn llety awdurdod lleol
• yr unigolyn sy鈥檔 darparu鈥檙 cartref os yw鈥檙 plentyn yn aros mewn cartref sy鈥檔 gartref plant cofrestredig neu鈥檔 gartref gwirfoddol a鈥檌 fod yn lloches
• pawb sy鈥檔 gofalu am y plentyn
• tad y plentyn os nad oes ganddo gyfrifoldeb rhiant dros y plentyn

Os ydych yn gwneud cais am ddarpariaeth ariannol, y bobl eraill y mae鈥檔 rhaid i chi eu hysbysu yw:

• adran gwasanaethau cymdeithasol yr awdurdod lleol os yw鈥檙 plentyn mewn llety awdurdod lleol
• yr unigolyn sy鈥檔 darparu鈥檙 cartref os yw鈥檙 plentyn yn aros mewn cartref sy鈥檔 gartref plant cofrestredig neu鈥檔 gartref gwirfoddol a鈥檌 fod yn lloches
• pawb sy鈥檔 gofalu am y plentyn

Os ydych yn gwneud cais i amrywio neu ddiddymu gorchymyn am ddarpariaeth ariannol, y bobl eraill y mae鈥檔 rhaid i chi eu hysbysu yw:

• adran gwasanaethau cymdeithasol yr awdurdod lleol os yw鈥檙 plentyn mewn llety awdurdod lleol
• yr unigolyn sy鈥檔 darparu鈥檙 cartref os yw鈥檙 plentyn yn aros mewn cartref sy鈥檔 gartref plant cofrestredig neu鈥檔 gartref gwirfoddol a鈥檌 fod yn lloches
• pawb sy鈥檔 gofalu am y plentyn

Os ydych yn gwneud cais i amrywio neu derfynu penodiad gwarcheidwad, y bobl eraill y mae鈥檔 rhaid i chi eu hysbysu yw:

• adran gwasanaethau cymdeithasol yr awdurdod lleol os yw鈥檙 plentyn mewn llety awdurdod lleol
• yr unigolyn sy鈥檔 darparu鈥檙 cartref os yw鈥檙 plentyn yn aros mewn cartref sy鈥檔 gartref plant cofrestredig neu鈥檔 gartref gwirfoddol a鈥檌 fod yn lloches
• pawb sy鈥檔 gofalu am y plentyn

Os ydych yn gwneud cais i amrywio neu ddiddymu gorchymyn cyfrifoldeb rhiant, y bobl eraill y mae鈥檔 rhaid i chi eu hysbysu yw:

• adran gwasanaethau cymdeithasol yr awdurdod lleol os yw鈥檙 plentyn mewn llety awdurdod lleol
• yr unigolyn sy鈥檔 darparu鈥檙 cartref os yw鈥檙 plentyn yn aros mewn cartref sy鈥檔 gartref plant cofrestredig neu鈥檔 gartref gwirfoddol a鈥檌 fod yn lloches
• pawb sy鈥檔 gofalu am y plentyn

Yr wybodaeth y mae鈥檔 rhaid i chi ei darparu

Llenwi ffurflen C100

Mae鈥檔 bwysig iawn eich bod yn llenwi ffurflen C100 yn ofalus. Rhaid i chi roi manylion llawn amdanoch chi eich hun a鈥檙 atebwyr neu bydd oedi o ran eich achos tra bydd y wybodaeth yn cael ei cheisio.聽Mae angen yr wybodaeth hon ar Cafcass Cymru a Cafcass er mwyn diogelu lles y plant. Mae鈥檔 rhaid i鈥檙 ddau geisydd (os oes mwy nag un) lofnodi鈥檙 ffurflen gais.

Cyfeiriad (gan gynnwys cadw鈥檆h cyfeiriad yn gyfrinachol)

Mae angen eich cyfeiriad arnom i gysylltu 芒 chi. Byddwn hefyd yn rhoi eich cyfeiriad i bart茂on eraill (y bobl eraill sy鈥檔 rhan o鈥檙 achos) er mwyn iddynt allu rhoi copi o鈥檜 hymateb i鈥檆h cais i chi.

Os nad ydych yn dymuno i rywun wybod beth yw eich cyfeiriad, eich rhif ff么n neu eich cyfeiriad e-bost chi, (neu eich plentyn), nid oes rhaid i chi ei roi ar y ffurflen gais. Fodd bynnag, bydd rhaid i chi roi eich manylion cyswllt a鈥檆h cyfeiriad i鈥檙 llys, ac mae yna ffurflen arbennig i chi wneud hyn. Dylech lenwi聽ffurflen C8聽gyda鈥檆h cais. Gallwch hefyd gael copi o ffurflen C8 o unrhyw swyddfa llys teulu.

Gyda phwy y mae鈥檙 plentyn yn byw

Rhaid ichi ddweud wrthym am unrhyw bobl eraill sy鈥檔 byw gyda鈥檙 plentyn, er enghraifft, partner newydd rhiant, modrybedd, ewythrod a neiniau a theidiau.

Rhaid ichi hefyd ddweud wrth y llys os yw鈥檙 plentyn yn byw mewn mwy nag un cyfeiriad. Bydd hyn yn helpu i roi darlun cyflawn i鈥檙 llys o drefniadau byw鈥檙 plentyn.

Gwasanaethau Cymdeithasol

Mae angen i ni wybod hefyd a oes gan y plentyn gynllun amddiffyn plentyn neu a yw gwasanaethau plant yr awdurdod lleol (efallai mai fel Gwasanaethau Cymdeithasol y gwyddoch amdanynt) yn gwybod am y plentyn. Gall y llys benderfynu ceisio rhagor o wybodaeth neu gyngor gan yr awdurdod lleol.

Cafcass Cymru a Cafcass

Mae Cafcass Cymru a Cafcass yn gofalu am fuddiannau plant sy鈥檔 gysylltiedig ag achosion teulu. Maent yn gweithio gyda phlant a鈥檜 teuluoedd, ac yna鈥檔 cynghori鈥檙 llys am yr hyn y maent yn credu sydd er lles gorau鈥檙 plentyn.

Mae Cafcass Cymru a Cafcass yn gyfrifol am ddiogelu a hyrwyddo lles plant sy鈥檔 destun achosion llysoedd teulu. Maent yn gwneud hyn trwy weithio gyda鈥檙 plant a鈥檜 teuluoedd a thrwy ddarparu cyngor i鈥檙 llysoedd.

Maent hefyd yn cynnal gwiriadau gyda sefydliadau eraill, yn arbennig awdurdodau lleol a鈥檙 heddlu, fel rhan o鈥檜 gwaith i wneud yn si诺r bod plant yn ddiogel ac yn rhoi gwybod i鈥檙 llys am eu canfyddiadau.

Tystiolaeth lafar ac ysgrifenedig

Gallwch ddefnyddio dau fath o dystiolaeth i gefnogi鈥檆h achos, sef:

• tystiolaeth lafar
• tystiolaeth ysgrifenedig (neu ddogfennol)

Tystiolaeth lafar

Yn y gwrandawiad llys, efallai y byddwch am ddweud rhywbeth wrth y llys, neu efallai y byddwch am i rywun arall fynd i鈥檙 llys fel tyst i ddweud rhywbeth wrth y llys i gefnogi鈥檆h achos. Gelwir yr hyn a ddywedwch chi, neu eich tyst, yn 鈥榙ystiolaeth lafar鈥�.

Fodd bynnag, efallai na fydd y llys yn caniat谩u i chi na鈥檆h tyst siarad yn y llys oni fyddwch, yn gyntaf, yn rhoi datganiad ysgrifenedig i swyddfa鈥檙 llys o鈥檙 hyn y byddwch chi neu eich tyst yn ei ddweud. Rhaid i unrhyw ddatganiad (gan gynnwys atodlen) nodi鈥檔 glir eich enw, eich cyfeiriad (oni bai bod y llys wedi dweud nad oes rhaid i chi ei roi) a鈥檙 dyddiad. Ar y diwedd rhaid i chi nodi 鈥淢ae cynnwys y datganiad hwn yn wir鈥� a鈥檌 lofnodi.

Os oes gennych chi ddogfennau neu ffotograffau sy鈥檔 dangos beth ddigwyddodd dylech eu hatodi. Nid yw鈥檙 llys yn gwneud ei ymholiadau ei hun nac yn casglu tystiolaeth ar eich rhan.

Pan fyddwch yn gwneud datganiad am yr hyn sydd er lles y plant, efallai y byddai鈥檔 ddefnyddiol i chi ddefnyddio鈥檙 templed datganiad tyst.

Os ydych yn gofyn i鈥檙 llys ddelio 芒 honiadau o gam-drin gall atodlen (tabl) o ddigwyddiadau fod yn ddefnyddiol. Cwblhewch ef a鈥檌 anfon dros e-bost at y parti arall a all wedyn ddefnyddio鈥檙 un atodlen i ymateb. Yna gellir anfon yr atodlen wedi鈥檌 chwblhau i鈥檙 llys.

Enghraifft o atodlen fyddai:

Rhaid i chi anfon copi o鈥檆h datganiad at y part茂on eraill a ffeilio copi yn y llys.

Cop茂au o orchmynion llys

Mae rhai rhannau o鈥檙 ffurflenni鈥檔 gofyn i chi ddarparu cop茂au o orchmynion llys. Gallwch gael copi o orchymyn gan y llys a wnaeth y gorchymyn hwnnw. Gofynnwch i鈥檙 swyddfa llys teulu am gopi ardystiedig. Mae鈥檔 bosibl y bydd rhaid i chi dalu ffi.

Tystiolaeth ysgrifenedig

Rhaid i chi gael caniat芒d y llys cyn i chi ofyn i arbenigwr baratoi adroddiad i鈥檞 ddefnyddio yn yr achos.

Os ydych am i adroddiad gael ei lunio ar y plentyn rhaid i chi gael caniat芒d y llys cyn i chi ofyn i rywun asesu neu archwilio鈥檙 plentyn.

Rhaid i chi ysgrifennu at y llys gyda鈥檆h cais cyn yr apwyntiad datrys anghydfod gwrandawiad cyntaf, a bydd y llys yn disgwyl i chi fod yn barod i drafod.

Os ydych yn gwneud cais am聽 orchymyn trefniadau plant, gorchymyn mater penodol neu orchymyn camau gwaharddedig, rhaid i chi lenwi鈥檙 ffurflen a rhoi鈥檙 wybodaeth y gofynnir amdani鈥檔 unig.

Os ydych hefyd yn llenwi Ffurflen Gwybodaeth Ategol (ffurflen C1A), unwaith eto dim ond yr wybodaeth y gofynnir amdani y dylech ei rhoi. Ceir nodiadau canllaw ar lenwi ffurflen C1A. Gellir cael y rhain o swyddfa鈥檙 llys.

Rhaid i chi gael caniat芒d y llys os ydych am wneud y canlynol:

• cyfeirio鈥檙 llys at wybodaeth ysgrifenedig
• roi gwybodaeth nad yw ffurflen yn gofyn amdani

Os ydych yn gwneud cais am orchymyn nad yw鈥檔 orchymyn trefniadau plant, gorchymyn mater penodol nac yn orchymyn camau gwaharddedig, cewch gyfeirio at dystiolaeth ysgrifenedig ar eich ffurflenni ond rhaid i chi ddarparu cop茂au o鈥檙 dystiolaeth i swyddfa鈥檙 llys teulu.

Ffioedd a chostau

Efallai y bydd rhaid i chi dalu ffi llys i wneud cais am orchymyn.

Os bydd rhaid i chi ofyn i鈥檙 llys am ganiat芒d i wneud cais am orchymyn bydd yn rhaid i chi dalu ffi. Nid oes modd ad-dalu鈥檙 ffi hon. Os bydd y llys yn rhoi caniat芒d i chi, ni fydd yn rhaid i chi dalu ffi arall pan fyddwch yn gwneud cais am y gorchymyn.

Efallai y bydd costau eraill i鈥檞 talu, (er enghraifft, efallai y bydd rhaid i chi dalu treuliau i dyst sy鈥檔 mynychu鈥檙 llys i roi tystiolaeth ar eich rhan), ond bydd hynny yn dibynnu ar eich achos chi ac ar yr hyn y penderfynwch ei wneud.

Rhagor o wybodaeth am ffioedd

Dulliau talu

Mae鈥檙 llysoedd yn derbyn taliadau gyda cherdyn debyd neu gredyd, arian parod, archeb bost neu siec yn daladwy i 鈥楪wasanaeth Llysoedd a Thribiwnlysoedd EF鈥�.

Os byddwch yn talu 芒 siec a bod honno鈥檔 cael ei gwrthod, bydd y llys yn cymryd camau i adennill yr arian. Os na fyddwch yn talu ffi鈥檙 llys, efallai y bydd eich achos yn cael ei atal (gohirio) neu hyd yn oed ei ddileu. Os bydd eich achos yn cael ei ddileu, bydd yn cael ei dynnu allan o鈥檙 llys yn barhaol a bydd angen i chi wneud cais arall.

Os na allwch fforddio talu ffi鈥檙 llys

Os na allwch fforddio talu ffi鈥檙 llys, efallai y byddwch yn gymwys i gael talu ffi lai neu beidio 芒 thalu ffi o gwbl. Darllenwch fwy am sut i聽wneud cais am help i dalu ffioedd llysoedd a thribiwnlysoedd.

Pa lys i wneud cais iddo

Fel arfer, dylech wneud eich cais i鈥檙 llys teulu agosaf i鈥檆h plentyn. Chwiliwch am fanylion llys teulu agosaf eich plentyn.

Fel arfer, y llys y byddwch yn gwneud cais iddo fydd yn ymdrin 芒鈥檆h achos. Fodd bynnag, weithiau gall llys benderfynu y dylai llys arall ymdrin 芒鈥檙 achos a throsglwyddir yr achos yno.

Mynychu鈥檙 llys a threfniadau arbennig

Os bydd angen trefniadau arbennig arnoch

Os bydd arnoch angen cyfleusterau neu gymorth arbennig oherwydd anabledd neu nam, nodwch eich gofynion yn llawn ar eich ffurflen gais.

Bydd staff y llys angen gwybod beth yw鈥檆h anghenion penodol, er enghraifft; dogfennau mewn fformat arall megis braille neu brint bras a/neu ddarpariaethau ar gyfer mynediad, dolen sain neu ddehonglydd iaith arwyddion. Bydd staff y llys yn cysylltu 芒 chi ynghylch hyn. Os na fyddwch yn hysbysu鈥檙 llys o鈥檆h holl anghenion, gallai hyn arwain at ohirio鈥檙 gwrandawiad.

Os bydd angen cyfieithydd iaith dramor arnoch, dylech hefyd gysylltu 芒鈥檙 llys ar unwaith, er mwyn i staff y llys allu trefnu bod un ar gael.

Dod 芒 phlant gyda chi i鈥檙 llys

Yn gyffredinol, ni ddylai plant ddod i鈥檙 llys oni bai eu bod yn rhan o broses y llys, er enghraifft os ydynt yn dyst, neu os oes gennych apwyntiad i chi a鈥檆h plentyn gyfarfod y barnwr.

Os oes rhaid i chi ddod 芒鈥檆h plentyn gyda chi am unrhyw reswm arall, dylech ddod 芒 ffrind sy鈥檔 oedolyn neu aelod o鈥檙 teulu gyda chi hefyd i edrych ar eu h么l tra byddwch yn yr ystafell wrandawiadau, oherwydd ni all staff y llys edrych ar 么l eich plentyn.

Diogelwch

Os ydych yn poeni am ddiogelwch mewn llys am unrhyw reswm, rhowch wybod i staff y llys cyn gynted ag y bo modd. Byddant yn ystyried eich anghenion ynghyd 芒 sut y gallant eich helpu.

Beth i鈥檞 wneud ar 么l i chi lenwi鈥檙 ffurflen

Darllenwch y ffurflen yn ofalus

Rhaid i chi wneud yn si诺r eich bod wedi:

• dweud popeth yr ydych am ei ddweud
• darparu tystiolaeth os oes angen tystiolaeth i gefnogi hawliad am estyniad MIAM 鈥� nid oes angen anfon tystiolaeth at y parti arall

Unwaith y byddwch wedi cyflwyno鈥檙 ffurflenni i鈥檙 llys teulu bydd arnoch angen caniat芒d y llys os ydych am newid unrhyw beth ar y ffurflenni.

Gwnewch gopi o鈥檙 ffurflenni

Gwnewch gopi o bob ffurflen ar gyfer:

• chi eich hun
• Cafcass Cymru neu Cafcass
• pob atebydd yr ydych wedi rhoi ei enw yn eich cais (dim ond os ydych wedi gwneud eich cais gan ddefnyddio ffurflen C1 neu C2 y bydd angen i chi wneud hyn)

Gwnewch yr un nifer o gop茂au o unrhyw bapurau eraill y byddwch yn eu rhoi i鈥檙 llys gyda鈥檆h ffurflenni. Gallai鈥檙 papurau hyn gynnwys:

• gorchymyn llys
• ffurflen gwybodaeth ategol (ffurflen C1A)
• tystiolaeth ysgrifenedig i gefnogi eich cais

Rhaid i鈥檙 holl bapurau a gyflwynir i鈥檙 llys gynnwys y gwreiddiol a 2 gopi a chopi i chi.

Gwnewch yn si诺r fod unrhyw daflenni ychwanegol a ddefnyddiwyd gennych yn cynnwys enw鈥檙 plentyn/enwau鈥檙 plant a rhif yr adran ar y C1 neu C100 yr ydych yn ei hateb.

Yna, rhaid i chi ddanfon neu anfon y ffurflenni a chop茂au i鈥檙 llys teulu gyda鈥檙 ffi gywir. Gelwir hyn yn 鈥榗yflwyno鈥� neu 鈥榝feilio鈥� cais.

Mewn argyfwng mae鈥檔 bosib y bydd y llys yn caniat谩u i chi wneud cais heb ddweud wrth y part茂on eraill. Gelwir y math hwn o gais yn gais 鈥榟eb rybudd鈥� neu efallai y cyfeirir ato fel 鈥榚x parte鈥� mewn llys.

Os yw鈥檙 llys wedyn yn gwneud gorchymyn, efallai y bydd angen i chi ddarparu copi o鈥檙 gorchymyn i unrhyw un sy鈥檔 cael eu heffeithio ganddo. Dywedwch wrth swyddfa鈥檙 llys teulu聽 os ydych am i鈥檙 llys ymdrin 芒鈥檆h cais 鈥榟eb rybudd鈥�.

Rhagor o wybodaeth am wrandawiadau llys brys am drefniadau plant

Yr hyn fydd y llys yn ei wneud nesaf

Sut bydd y llys yn ymdrin 芒鈥檆h achos

Mae hynny鈥檔 dibynnu ar sawl peth ac mae鈥檙 llys yn annhebygol o ymdrin 芒鈥檆h achos ar un achlysur (y 鈥榞wrandawiad鈥�).

Bydd y llys teulu yn gwirio a ydych wedi:

• llenwi鈥檙 ffurflenni鈥檔 gywir
• cynnwys unrhyw bapurau perthnasol

Os nad ydych wedi mynychu MIAM cyn gwneud cais, ni all y llys brosesu eich cais (oni bai bod amgylchiadau arbennig).

Mae鈥檔 bosibl y bydd y llys yn penderfynu peidio 芒 phrosesu鈥檆h cais hyd nes y byddwch wedi mynychu MIAM i drafod gwahanol opsiynau datrys anghydfod y tu allan i鈥檙 llys os:

• gofynnwyd i chi ddarparu tystiolaeth i gefnogi esemptiad MIAM ac ni wnaethoch ei darparu gyda鈥檆h ffurflen
• mae鈥檙 llys yn penderfynu na hawliwyd esemptiad MIAM yn gywir

Gall barnwr hefyd oedi鈥檙 achos ar unrhyw adeg os yw鈥檔 meddwl bod ceisio datrys yr anghydfod y tu allan i鈥檙 llys yn ddiogel ac yn briodol.

Os caiff eich achos ei gymeradwyo i鈥檞 wrando yn y llys, yn gyntaf bydd y llys yn rhoi dyddiad ac amser i chi pan fydd yn ystyried (gwrando) eich achos. Gelwir hyn fel arfer yn wrandawiad cyfarwyddo, neu鈥檔 apwyntiad datrys anghydfod gwrandawiad cyntaf.

Rhaid i ddyddiad y gwrandawiad cyfarwyddo ganiat谩u digon o amser i chi roi gwybod i rai pobl eich bod wedi gwneud cais am orchymyn a rhoi amser iddynt ymateb.

Bydd yr apwyntiad datrys anghydfod gwrandawiad cyntaf fel arfer yn digwydd tua 5 wythnos ar 么l i鈥檙 llys gael y cais. Os mai C100 yw鈥檙 cais, bydd y llys yn anfon copi o鈥檙 cais a rhybudd o wrandawiad atoch chi a鈥檙 atebydd. Ar gyfer mathau eraill o geisiadau bydd y llys yn dychwelyd y cais i chi a bydd angen i chi gyflwyno鈥檙 cais ar yr atebwyr.

Mae鈥檙 gyfraith yn datgan bod yn rhaid sicrhau nad oes unrhyw oedi diangen mewn achos sy鈥檔 ymwneud 芒 phlentyn, ac yn y gwrandawiad cyfarwyddo bydd y llys yn penderfynu ar amserlen ar gyfer eich achos.

Dylech wneud nodyn o rif yr achos y mae swyddfa鈥檙 llys wedi鈥檌 roi ar y ffurflenni. Bydd arnoch angen y rhif hwnnw os byddwch yn ffonio neu鈥檔 ysgrifennu at swyddfa鈥檙 llys.

Ar 么l i chi gymryd camau i ddechrau achos llys, mae鈥檙 gyfraith yn rhoi cyfyngiadau ar yr wybodaeth am yr achos y gallwch ei rhannu wedyn gyda phobl eraill.

Darllenwch fwy am聽rannu gwybodaeth y tu allan i鈥檙 llys mewn achosion teulu.

Os oes angen help ar y plentyn ar frys

Os ydych o鈥檙 farn bod angen help ar y plentyn ar unwaith, ac y mae鈥檙 llys yn cytuno, gall roi cyfarwyddiadau neu wneud gorchymyn dros dro.

Os nad ydych am i鈥檙 achos barhau

Pan fyddwch wedi rhoi eich ffurflenni i鈥檙 llys, gallwch wneud cais am ganiat芒d i dynnu鈥檆h achos yn 么l ond y llys yn unig all benderfynu beth i鈥檞 wneud.

Dweud wrth yr atebwyr a phobl eraill am eich cais

Ar 么l i swyddfa鈥檙 llys gychwyn eich cais ac anfon atoch y dogfennau a restrir yn yr adran flaenorol, mae鈥檔 rhaid i chi wedyn, os ydych wedi gwneud cais gan ddefnyddio ffurflen C1 neu C2, ddweud wrth yr atebwyr, a waeth pa ffurflen gais a ddefnyddiwyd gennych, unrhyw un arall mae鈥檔 rhaid i chi ddweud wrthynt ynghylch eich cais. Gelwir hyn yn 鈥榗yflwyno鈥�. Yn 么l y gyfraith, mae鈥檔 rhaid i chi gyflwyno鈥檙 dogfennau hyn ar bawb oni fydd y llys yn dweud wrthych am beidio.

Pan fydd y llys yn anfon cop茂au atoch o鈥檆h ffurflen gais, ac unrhyw ffurflenni newydd, bydd hefyd yn anfon atoch gopi o daflen聽Cyflwyno鈥檙 ffurflenni 鈥� Deddf Plant 1989 (CB3). Bydd y daflen hon yn rhoi cyfarwyddiadau manwl ynghylch yr hyn y mae鈥檔 rhaid i chi ei wneud.

Gallech ofyn i swyddog llys am wybodaeth ond ni chaniateir i staff llys eich cynghori ynghylch beth i鈥檞 wneud yn eich achos. Efallai y byddwch yn gallu cael cyngor cyfreithiol yn rhad ac am ddim. Rhagor o wybodaeth am gymorth cyfreithiol.

Cael cyngor am eich achos

Gall swyddog llys roi gwybodaeth ichi ynghylch gweithdrefnau鈥檙 llys, ond ni all roi cyngor cyfreithiol. Gallwch gael cyngor gan y canlynol:

• cyfreithiwr聽 鈥� mae rhai cyfreithwyr yn arbenigo mewn gwaith sy鈥檔 ymwneud 芒鈥檙 Ddeddf Plant a gallwch gael enw a chyfeiriad cyfreithwyr gan: Banel Plant Cymdeithas y Cyfreithwyr (020 7242 1222); neu Yellow Pages neu Gyfeirlyfr Rhanbarthol y Cyfreithwyr (gallwch ddod o hyd i鈥檙 rhain mewn llyfrgell gyhoeddus)
• canolfan cyngor cyfreithiol neu ganolfan y gyfraith

Efallai y byddwch wedi gofyn am gyngor gan gyfreithiwr. Fodd bynnag, bydd y cyfreithiwr ond yn gweithredu ar eich rhan os byddwch wedi eu penodi i wneud hynny.

Gwneud cais ar eich pen eich hun

Os ydych yn penderfynu gwneud cais ar eich pen eich hun, efallai yr hoffech gael cyngor cyfreithiol ynghylch y gorchymyn yr ydych yn dymuno i鈥檙 llys ei wneud. Gall gorchymyn llys effeithio ar eich bywyd chi, neu ar fywyd y plentyn, mewn ffyrdd nad ydych efallai wedi meddwl amdanynt.

Darllenwch fwy am聽.

Pobl 18 oed ac iau

Os yw unrhyw un o鈥檙 part茂on (e.e. rhieni鈥檙 plentyn) sydd yn ymwneud 芒鈥檙 achos yn 18 oed ac iau, mae鈥檔 rhaid i oedolyn ddelio 芒鈥檙 achos llys ar eu rhan, ynghyd ag unrhyw gynrychiolaeth gyfreithiol. Gelwir yr oedolyn hwn yn gyfaill cyfreitha.

Mae鈥檔 rhaid i鈥檙 cyfaill cyfreitha fod 芒鈥檙 gallu i gynnal achos ar ran yr unigolyn sy鈥檔 18 oed ac iau, a heb fod 芒 buddiannau yn yr achos nad ydynt yn cyd-fynd 芒 buddiannau鈥檙 plentyn. Bydd rhaid i unrhyw gamau a phenderfyniadau a wneir gan y cyfaill cyfreitha yn yr achos fod er lles y plentyn. Gall unigolyn ddod yn gyfaill cyfreitha o ganlyniad i鈥檙 llys wneud gorchymyn yn eu penodi, neu drwy lenwi tystysgrif addasrwydd yn Ffurflen FP9 a鈥檌 ffeilio yn y llys.

Cymorth gan unigolyn lleyg (a elwir weithiau鈥檔 Gyfaill McKenzie)

Os byddwch yn penderfynu gwneud cais ar eich pen eich hun heb gynrychiolaeth gyfreithiol, efallai y gall unigolyn lleyg neu gyfaill, a elwir weithiau鈥檔 Gyfaill McKenzie, eich helpu yn y llys. Gall yr unigolyn hwnnw:

• fod yn gefn i chi
• cymryd nodiadau
• helpu gyda phapurau鈥檙 achos
• rhoi cyngor yn dawel ar weithdrefn y llys neu bwyntiau cyfreithiol, materion y dymunwch eu codi yn y llys, a chwestiynau y gallech fod am eu gofyn i dystion

Nid oes gan Gyfaill McKenzie hawl i wneud y canlynol:

• gweithredu ar eich rhan
• annerch y llys
• holi tystion
• llofnodi dogfennau鈥檙 llys

Rhaid ichi roi gwybod i鈥檙 llys ar ddechrau鈥檙 gwrandawiad os ydych yn dymuno cael unigolyn lleyg neu Gyfaill McKenzie yn bresennol.

Os nad ydych yn gwneud cais ar eich pen eich hun

Efallai y gallwch gael cymorth gan y cynllun 鈥楬elp Cyfreithiol鈥�. Bydd cyfreithiwr, canolfan y gyfraith, neu ganolfan cyngor cyfreithiol yn gallu dweud wrthych a ydych yn gymwys i gael help cyfreithiol. Rhaid i chi wneud cais am 鈥楬elp Cyfreithiol鈥� drwy gyfreithiwr.

Plant a phobl ifanc

Os ydych chi鈥檔 unigolyn ifanc yng Nghymru a bod eich teulu鈥檔 newid, gallwch .

Os ydych chi鈥檔 unigolyn ifanc yn Lloegr a bod eich teulu鈥檔 newid, gallwch .

Paratoi a defnyddio bwndeli mewn achosion cyfraith breifat

Pam bod bwndel o ddogfennau yn bwysig

Mae鈥檔 hynod o bwysig bod gan bawb sydd mewn gwrandawiad llys fwndel sy鈥檔 cynnwys y dogfennau sy鈥檔 angenrheidiol i allu delio 芒鈥檙 materion y mae angen i鈥檙 llys benderfynu arnynt.

Mae hefyd yn bwysig bod pob bwndel ond yn cynnwys y dogfennau sy鈥檔 berthnasol i鈥檙 gwrandawiad hwnnw, yn yr un drefn a gyda鈥檙 un rhifau tudalennau. Fel arall, bydd amser yn cael ei wastraffu tra bydd part茂on a thystion yn ceisio dod o hyd i ddogfennau y cyfeirir atynt.

Pwy ddylai baratoi鈥檙 bwndel

Gan amlaf y ceisydd fydd yn paratoi bwndel y llys. Os nad yw cyfreithiwr yn cynrychioli鈥檙 ceisydd ond bod parti arall yn cael ei gynrychioli gan gyfreithiwr, bydd cyfreithiwr y parti hwnnw yn paratoi鈥檙 bwndel. Os nad yw unrhyw un o鈥檙 part茂on yn cael eu cynrychioli gan gyfreithiwr, yna bydd y llys yn penderfynu pwy ddylai baratoi鈥檙 bwndel.

Cynnwys y bwndel

Dylech roi鈥檙 dogfennau sy鈥檔 ymwneud 芒鈥檙 materion y mae angen i鈥檙 llys benderfynu arnynt yn y gwrandawiad hwnnw gyda鈥檌 gilydd mewn ffeil cylch modrwy neu ffeil braich lifer. Dylech gytuno ar y rhain gyda鈥檙 parti arall. Anfonwch restr o鈥檙 dogfennau yr ydych yn awgrymu y dylid eu cynnwys atynt (mynegai). Os na allwch gytuno, gofynnwch i鈥檙 llys p鈥檜n a ddylid cynnwys dogfen yn y bwndel neu beidio.

Peidiwch 芒 chynnwys gohebiaeth, cofnodion meddygol neu ariannol, nodiadau ymweliadau cyswllt, ffeiliau gwasanaethau cymdeithasol neu ddadleniadau鈥檙 heddlu. Os ydych yn credu bod un o鈥檙 mathau hyn o ddogfennau yn berthnasol ac y dylid ei chynnwys yn y bwndel, yna dylech ofyn i鈥檙 llys am ganiat芒d i鈥檞 chynnwys. Bydd angen ichi egluro pam yr ydych yn meddwl ei bod yn berthnasol.

Dylid rhannu鈥檙 bwndel i rannau A i E.

A 鈥� dogfennau rhagarweiniol

Rhaid i鈥檙 dogfennau rhagarweiniol gynnwys:

• crynodeb cyfredol o gefndir y materion sy鈥檔 berthnasol i鈥檙 gwrandawiad hwnnw a rheolaeth yr achos (a elwir yn crynodeb yr achos) 鈥� ni ddylai fod yn hwy na 4 tudalen
• datganiad o鈥檙 materion sydd i鈥檞 penderfynu yn y gwrandawiad hwn ac yn y gwrandawiad terfynol (a dylid cytuno ar hyn gyda鈥檙 parti arall)
• datganiad sefyllfa gan bob parti yn egluro beth maen nhw鈥檔 credu dylai ddigwydd a鈥檙 gorchmynion y byddent yn hoffi i鈥檙 llys eu gwneud yn y gwrandawiad hwn a鈥檙 gwrandawiad terfynol
• cronoleg cyfredol (y digwyddiadau perthnasol yn y drefn y gwnaethant ddigwydd)
• unrhyw gyflwyniadau ysgrifenedig i鈥檙 llys ynghylch y materion sydd i鈥檞 penderfynu yn y gwrandawiad 鈥� dylid croesgyfeirio鈥檙 holl ddogfennau hyn 芒 thudalennau鈥檙 bwndel
• rhestr o鈥檙 dogfennau yr ydych chi a鈥檙 parti arall yn meddwl y mae wirioneddol angen i鈥檙 barnwr eu darllen cyn y gwrandawiad hwn
• pa mor hir ydych chi鈥檔 credu y dylai鈥檙 gwrandawiad bara (mae鈥檔 debyg na fydd y llys yn disgwyl cael gwybod hyn gennych chi fel ymgyfreithiwr drosto鈥檌 hun)

B 鈥� ceisiadau a gorchmynion

Ceisiadau a gorchmynion yw unrhyw geisiadau a wneir i鈥檙 llys a gorchymyn.

C 鈥� datganiadau ac affidafidau

Rhaid cynnwys y datganiadau a鈥檙 affidafidau sy鈥檔 berthnasol i鈥檙 materion i鈥檞 penderfynu yn y gwrandawiad yn unig.

D 鈥� adroddiadau arbenigwyr

Dylech gynnwys adroddiadau unrhyw arbenigwyr os oes rhai.

E 鈥� unrhyw ddogfennau eraill

Rhaid i chi gwblhau聽datganiad safbwynt ar ddatrys anghydfod y tu allan i鈥檙 llys: ffurflen FM5. Rhaid anfon y ffurflen i鈥檙 llys ac at y parti arall o leiaf 7 diwrnod gwaith cyn eich gwrandawiad neu apwyntiad cyntaf.

Os yw鈥檙 llys wedi gofyn am unrhyw ddogfennau eraill, neu os oes dogfennau y cytunwch eu bod yn berthnasol ar gyfer y gwrandawiad, rhaid eu cynnwys.

Sut i fformatio鈥檆h bwndel

Rhaid rhifo pob tudalen yn y bwndel yng nghornel gwaelod ochr dde y dudalen. Felly, bydd y dogfennau rhagarweiniol yn dechrau gydag A1, A2 ac yn y blaen. Bydd y ceisiadau a鈥檙 gorchmynion yn dechrau gyda B1, B2 ac yn y blaen.

Ceisiwch groesgyfeirio鈥檙 dogfennau rhagarweiniol gyda鈥檙 tudalennau yn y bwndel. Er enghraifft, os yw crynodeb yr achos yn crybwyll rhywbeth yr ymdriniwyd ag o mewn datganiad ar dudalen C28, dylech gynnwys y crynodeb o鈥檙 achos yno (C28).

Ni ddylai鈥檙 bwndel fod dim mwy na 350 o dudalennau. Gofynnwch am ganiat芒d y llys cyn mynd dros y terfyn hwn.

Argraffwch ar un ochr o鈥檙 dudalen yn unig.

Unwaith y byddwch wedi cwblhau鈥檙 bwndel, gwnewch fynegai o bob un o鈥檙 dogfennau a rhifau鈥檙 tudalennau. Rhowch y mynegai ar ddechrau鈥檙 bwndel, cyn unrhyw beth arall.

Gwnewch yn si诺r bod ochr allan y bwndel wedi鈥檌 farcio鈥檔 glir gydag enw a rhif yr achos, lle bydd yr achos yn cael ei wrando, dyddiad ac amser y gwrandawiad (ac enw鈥檙 barnwr os yw鈥檔 hysbys).

Beth i鈥檞 wneud 芒鈥檙 bwndel

Yn gyntaf, anfonwch gopi o鈥檙 mynegai at unrhyw barti arall. Efallai y byddant yn gofyn am gopi o鈥檙 bwndel cyfan. Os felly, dylech ddarparu copi ohono, er dylent dalu am unrhyw gostau rhesymol gwneud cop茂au.

Yna, gwnewch yn si诺r eich bod yn anfon y bwndel fel ei fod yn cyrraedd y llys dim hwyrach na 2 diwrnod gwaith cyn y gwrandawiad. Os oes rhywun sy鈥檔 mynd i roi tystiolaeth yn y gwrandawiad, anfonwch 2 fwndel 鈥� un i鈥檙 barnwr ac un i鈥檙 tystion.

Os bydd y gwrandawiad gerbron ynadon bydd angen i chi anfon 4 copi o鈥檙 bwndel (ac un copi ychwanegol i unrhyw dystion).

Os nad yw鈥檙 dogfennau rhagarweiniol yn barod, anfonwch y bwndel i鈥檙 llys beth bynnag. Sicrhewch fod unrhyw ddogfennau rhagarweiniol yn cael eu danfon i鈥檙 llys erbyn ar yr hwyraf 11am ar y diwrnod gwaith cyn y gwrandawiad.

Gwnewch yn si诺r eich bod yn dod 芒鈥檆h bwndel gyda chi i鈥檙 llys ar gyfer y gwrandawiad.