伊人直播

Cyflwyniad

Mae鈥檙 Bil Oedolion Terfynol S芒l (Diwedd Oes) (鈥榶 bil鈥�) yn gwneud darpariaeth i rywun sy鈥檔 derfynol s芒l ac sy鈥檔 bodloni鈥檙 meini prawf cymhwysedd ofyn am gymorth i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben, a chael cymorth cyfreithlon i wneud hynny. Fe鈥檌 cyflwynwyd i鈥檙 Senedd ym mis Hydref 2024 fel bil aelod preifat gan ei noddwr, Kim Leadbeater AS. Pasiodd y bil y cyfnod pwyllgor ar 26 Mawrth 2025.

Mae鈥檙 asesiad effaith cydraddoldeb (EQIA) hwn yn asesu effeithiau posibl y bil yn y dyfodol, yn seiliedig ar dystiolaeth sydd ar gael, fel y mae鈥檔 sefyll ar 么l y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin. Mae鈥檙 EQIA hwn yn ystyried effaith y bil ar bobl sy鈥檔 rhannu pob un o鈥檙 9 nodwedd warchodedig fel y nodir yn , yn ogystal 芒 dimensiynau ychwanegol.

Mae鈥檙 bil yn fater i鈥檙 Senedd, ac mae鈥檙 llywodraeth yn niwtral ar y cwestiynau polisi sylweddol sy鈥檔 berthnasol i sut y gallai鈥檙 gyfraith yn y maes hwn newid ac ar yr egwyddor o farw 芒 chymorth. Fodd bynnag, mae gan y llywodraeth gyfrifoldeb i sicrhau bod unrhyw ddeddfwriaeth sy鈥檔 pasio trwy鈥檙 Senedd yn ymarferol, yn effeithiol ac yn orfodadwy. Felly, mae鈥檙 llywodraeth wedi hwyluso cyhoeddi dogfennau sy鈥檔 cyd-fynd 芒 chyflwyno deddfwriaeth yn rheolaidd, gan gynnwys EQIA.

Mae鈥檙 ddyletswydd cydraddoldeb gyffredinol, a nodir yn adran 149 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010, yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau cyhoeddus, wrth arfer eu swyddogaethau, roi sylw dyledus i鈥檙 angen i wneud y canlynol:

• dileu gwahaniaethu anghyfreithlon, aflonyddu ac erledigaeth ac ymddygiad arall a waherddir gan y ddeddf
• hyrwyddo cyfle cyfartal rhwng pobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig perthnasol a鈥檙 rhai nad ydynt yn rhannu nodwedd warchodedig
• meithrin perthynas dda rhwng pobl sy鈥檔 rhannu nodwedd warchodedig berthnasol a鈥檙 rhai nad ydynt

Nid yw鈥檙 ddyletswydd cydraddoldeb gyffredinol yn berthnasol i鈥檙 Bil Oedolion Terfynol S芒l (Diwedd Oes), gan nad yw鈥檔 berthnasol i ddeddfwriaeth sylfaenol. Fodd bynnag, mae 3 cangen y ddyletswydd yn darparu strwythur defnyddiol ar gyfer dadansoddi effeithiau posibl y bil.

Pe bai鈥檙 bil yn dod yn gyfraith, bydd asesiad effaith ar gydraddoldeb wedi鈥檌 ddiweddaru yn cael ei gynhyrchu.

Crynodeb o鈥檙 polisi neu鈥檙 cynnig

Byddai鈥檙 Bil Oedolion Terfynol S芒l (Diwedd Oes) yn caniat谩u i oedolion terfynol s芒l yng Nghymru a Lloegr ofyn am gymorth i roi terfyn ar eu bywydau eu hunain yn unol 芒 chymalau 7 i 27 o鈥檙 bil, ar yr amod eu bod yn bodloni鈥檙 meini prawf gofynnol.

I fod yn gymwys, rhaid i rywun:

• bod yn derfynol s芒l (fel y鈥檌 diffinnir yng nghymal 2)
• bod yn 18 oed neu鈥檔 h欧n
• bod yn byw fel arfer yng Nghymru neu Loegr (ac wedi bod am o leiaf 12 mis di-dor)
• bod wedi鈥檜 cofrestru gyda meddyg teulu yng Nghymru neu Loegr
• bod ganddynt y galluedd meddyliol i wneud y penderfyniad i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben (gyda 鈥榞alluedd鈥� i鈥檞 ddarllen yn unol 芒 (MCA)

Mae鈥檙 bil, fel y mae ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin, yn nodi鈥檙 broses a鈥檙 gofynion ar gyfer cael mynediad at wasanaethau marw 芒 chymorth yn wirfoddol, gan gynnwys:

• trafodaeth ragarweiniol rhwng y person ac ymarferydd meddygol cofrestredig (y mae鈥檔 rhaid ei gofnodi yn eu cofnodion meddygol)
• 鈥榙atganiad cyntaf鈥� gan y person i gadarnhau ei fod yn dymuno cael cymorth i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben
• asesiadau dilynol gyda meddyg cydlynu a meddyg annibynnol, a fyddai鈥檔 cynnwys esboniad a thrafodaeth gyda鈥檙 person am:
  • diagnosis a prognosis y person
  • unrhyw driniaeth sydd ar gael a鈥檙 effaith debygol ohoni
  • unrhyw ofal lliniarol, hosbis neu ofal arall sydd ar gael, gan gynnwys rheoli symptomau a chymorth seicolegol
• atgyfeirio at banel adolygu marw 芒 chymorth i benderfynu ar gymhwysedd person i gael cymorth
• 鈥榓il ddatganiad鈥� gan y person i gadarnhau eto ei fod yn dymuno cael cymorth i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben

Mae鈥檙 bil yn cynnwys nifer o fesurau diogelu i sefydlu, ar wahanol gamau yn y broses (gan gynnwys ar yr adeg y darperir y sylwedd cymeradwy i鈥檙 person i鈥檞 gymryd ei hunan):

• bod gan y person allu i wneud y penderfyniad i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben
• bod ganddo ddymuniad clir, sefydlog a gwybodus i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben
• ei fod wedi gwneud y penderfyniad ei fod yn dymuno dod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben a/neu wedi gofyn am ddarparu cymorth yn wirfoddol ac nad yw wedi cael ei orfodi neu ei roi dan bwysau gan unrhyw un arall i wneud hynny

Os yw person yn bodloni鈥檙 meini prawf cymhwysedd a bod ganddo alluedd, mae鈥檙 asesiadau perthnasol wedi鈥檜 cynnal a chymeradwyaethau wedi鈥檜 cael i gael mynediad at wasanaethau marw 芒 chymorth yn wirfoddol, gellir darparu sylwedd cymeradwy iddo y gall ei ddefnyddio i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben. Rhaid i鈥檙 person ei hun wneud y penderfyniad i gymryd y sylwedd cymeradwy ei hun, a鈥檙 weithred derfynol o wneud hynny (cymal 23(8)).

Mae鈥檙 bil yn cyflwyno troseddau mewn perthynas ag annog rhywun arall i wneud datganiad cyntaf neu ail ddatganiad neu gymell person i gymryd sylwedd cymeradwy ei hun (cymal 31), ac ar gyfer ffugio neu ddinistrio dogfennau (cymal 32). Mae鈥檙 bil hefyd yn darparu nad yw rhywun yn euog o drosedd yn rhinwedd darparu cymorth i berson, yn unol 芒鈥檙 bil (cymal 29).

Mae鈥檙 bil hefyd yn darparu bod yn rhaid i un neu fwy o godau ymarfer gael eu cyhoeddi gan yr Ysgrifennydd Gwladol (cymal 36) mewn cysylltiad 芒 materion amrywiol, gan gynnwys:

• asesu a oes gan berson fwriad clir a sefydlog i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben
• y wybodaeth sydd ar gael i gleifion am driniaeth neu ofal lliniarol, hosbis neu ofal arall
• darparu gwybodaeth a chymorth i bobl ag anableddau dysgu sy鈥檔 gymwys i ofyn am gymorth o dan y bil hwn
• y trefniadau ar gyfer darparu sylweddau cymeradwy i鈥檙 person y maent wedi鈥檜 rhagnodi ar ei gyfer a鈥檙 cymorth y gellir rhoi i berson o鈥檙 fath i鈥檞 llyncu neu eu cymryd ei hun
• trefniadau ar gyfer ymateb i gymhlethdodau annisgwyl a threfniadau ar gyfer eiriolwyr annibynnol a ffurfiau o brawf hunaniaeth

Mae cymal 37 yn darparu bod yn rhaid i鈥檙 prif swyddog meddygol perthnasol baratoi a chyhoeddi canllawiau sy鈥檔 ymwneud 芒 gweithredu鈥檙 bil ac ymgynghori 芒鈥檙 personau hynny y mae鈥檙 prif swyddog meddygol o鈥檙 farn eu bod yn berthnasol cyn paratoi鈥檙 canllawiau hyn, gan gynnwys ymgynghori 芒 phobl ag anableddau dysgu, ac mae cymalau 45 a 46 yn nodi鈥檙 gofynion ar gyfer monitro ac adolygu鈥檙 bil. Mae paragraff 8(1) o atodlen 2 (paneli adolygu marw 芒 chymorth) i鈥檙 bil yn darparu y gall y comisiynydd marw 芒 chymorth yn wirfoddol (鈥榶 comisiynydd鈥�) roi canllawiau ynghylch arfer a gweithdrefn y panel adolygu marw 芒 chymorth (鈥榶 panel鈥�).

Nodau arfaethedig

Amcan y bil, fel y鈥檌 nodir gan y noddwr, yw sefydlu fframwaith cyfreithlon ar gyfer oedolion cymwys, terfynol s芒l i allu gofyn yn wirfoddol am gael cymorth cyfreithlon i ddod 芒鈥檜 bywydau eu hunain i ben. Prif ganlyniadau arfaethedig y bil, fel y鈥檜 disgrifiwyd gan y noddwr yn ei nodiadau esboniadol (gweler cyfeiriad 5) ac yn yr ail ddarlleniad, yw:

• rhoi dewis i鈥檙 rhai sydd eisoes yn marw ynghylch y ffordd o farw
• i鈥檙 dewis o farw 芒 chymorth fod yn rhan o ymagwedd gyfannol at ofal diwedd oes, yn hytrach nag yn lle gofal lliniarol
• creu fframwaith cyfreithiol cadarn ar gyfer marw 芒 chymorth i ddigwydd mewn modd sy鈥檔 ddarostyngedig i feini prawf cymhwysedd llym a haenau lluosog o wiriadau a mesurau diogelu
• amddiffyn unigolion rhag ofn o droseddu a throseddu gwirioneddol pan fyddant yn cynorthwyo rhywun arall i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben, yn unol 芒 darpariaethau鈥檙 bil

Byddai鈥檙 bil yn cael effaith ar oedolion cymwys, terfynol s芒l trwy roi dewis iddynt ofyn am gymorth i roi terfyn ar eu bywydau eu hunain.

Amcangyfrifir y byddai cyfanswm nifer yr ymgeiswyr yn amrywio o rhwng 273 a 1,078 ym mlwyddyn 1 (2029 i 2030, sef hanner blwyddyn), i rhwng 1,737 a 7,598 ym mlwyddyn 10 (2038 i 2039), ac y byddai 3 o bob 5 ymgeisydd yn cwblhau鈥檙 broses ac yn cael marwolaeth 芒 chymorth. Er bod yr amcangyfrifon hyn yn seiliedig ar ddata o awdurdodaethau sydd 芒 meini prawf cymhwysedd tebyg, efallai na fydd eu systemau iechyd cyhoeddus a鈥檜 demograffeg boblogaeth yn debyg i Gymru a Lloegr.

Am ragor o fanylion am yr amcangyfrifon, gweler yr asesiad effaith. Mae tystiolaeth o awdurdodaethau eraill yn dangos bod canser ar y mwyafrif o ymgeiswyr - 64% yng Nghaliffornia yn 2023 (gweler cyfeiriad 1) a 66% yn Seland Newydd yn 2024 (gweler cyfeiriad 2).

Gallai鈥檙 bil effeithio ar ystod o weithwyr proffesiynol sy鈥檔 ymwneud 芒鈥檙 gwasanaeth hwn. Ni fyddai鈥檔 ofynnol i unrhyw weithiwr meddygol proffesiynol cofrestredig ymgymryd 芒 darparu cymorth o dan y bil (cymal 28) ac ni fydd unrhyw ymarferydd meddygol cofrestredig o dan unrhyw ddyletswydd i godi鈥檙 pwnc o farw 芒 chymorth gyda pherson (cymal 5(1)). Gall yr ymarferwyr meddygol cofrestredig sy鈥檔 fodlon ac sy鈥檔 gallu cymryd rhan ymgymryd 芒:

• trafodaethau cychwynnol (cymal 5)
• prosesu鈥檙 datganiad cyntaf (cymal 7)
• cynnal asesiad cyntaf (cymal 9) neu ail asesiad (cymal 10), neu roi ail farn (cymal 12)
• prosesu ail ddatganiad (cymal 17)
• cofnodi鈥檙 datganiadau a鈥檙 cyflwyniadau (cymal 21) neu ganslo (cymal 22)
• darparu cymorth (cymal 23) neu awdurdodi meddyg arall i ddarparu cymorth (cymal 24)
• cwblhau datganiad terfynol (cymal 26)

Rhaid i鈥檙 panel glywed gan, a chwestiynu, y meddyg cydlynu neu鈥檙 meddyg annibynnol (gweler cymal 15(4(a))).

Byddai鈥檔 ofynnol i鈥檙 comisiynydd wneud trefniadau i sicrhau bod panel (atodlen 2 i鈥檙 bil) yn cynnwys:

• aelod cyfreithiol
• aelod seiciatryddol
• aelod gweithiwr cymdeithasol (cymal 4 yn atodlen 2 i鈥檙 bil)

Prif swyddogaethau鈥檙 comisiynydd fyddai derbyn dogfennau, gwneud penodiadau i鈥檙 paneli a gwneud trefniadau ynghylch y paneli a鈥檙 achosion a gyfeiriwyd atynt, penderfynu ar geisiadau i ailystyried penderfyniadau panel a monitro鈥檙 gwasanaeth hwn. Byddai鈥檔 ofynnol i鈥檙 panel (cymal 15) asesu meini prawf cymhwysedd a phroses (cymal 15(2)), rhaid clywed gan y meddyg cydlynu a/neu鈥檙 meddyg annibynnol a gellir ei holi, caiff glywed gan y person sy鈥檔 ceisio defnyddio鈥檙 gwasanaeth ac unrhyw un arall (cymal 15(4)) cyn cyhoeddi tystysgrif cymhwysedd neu wrthod gwneud hynny (cymal 15(7)), a rhaid iddynt hysbysu part茂on perthnasol o鈥檙 penderfyniad (cymal 15(8)). Byddai aelodau鈥檙 panel hwn yn hunan-ddewis ar gyfer y rolau. Nid ydym yn disgwyl effeithiau gwahaniaethol ar aelodau sy鈥檔 dal y rolau hynny.

Tystiolaeth

Rydym wedi nodi 25 awdurdodaeth lle mae marw 芒 chymorth yn gyfreithiol ac mae system ffurfiol gyda phrosesau rheoledig (megis proses ymgeisio a chymeradwyo sefydledig) ar waith. Mae鈥檙 gwasanaethau hyn yn amrywio o ran pwy all gael mynediad atynt, sut maent yn cael eu darparu a pha mor hir y maent wedi bod yn weithredol.

Mae tystiolaeth ar effeithiau polis茂au marw 芒 chymorth yn gyfyngedig, ac efallai na fydd y dystiolaeth sy鈥檔 bodoli yn cael ei throsglwyddo i鈥檙 gwasanaeth marw 芒 chymorth yn wirfoddol a gynigir yn y bil gan fod systemau iechyd cyhoeddus, demograffeg poblogaeth a phrosesau gwasanaeth yn amrywio. Tynnwyd sylw at y prinder tystiolaeth hwn mewn adroddiad gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol (a gynhyrchwyd ar gyfer ail ddarlleniad T欧鈥檙 Cyffredin o鈥檙 bil, gweler cyfeiriad 11, a chyfeiriadau 12 a 13). Ar ben hynny, mae rhywfaint o鈥檙 ymchwil ar farn unigolion tuag at farw 芒 chymorth yn cynnwys pobl nad ydynt yn derfynol s芒l, sy鈥檔 cyfyngu ar ddilysrwydd allanol y canlyniadau o bosibl. Yng ngoleuni鈥檙 prinder tystiolaeth berthnasol, mae鈥檙 EQIA hwn yn seiliedig ar ymchwil gan yr awdurdodaethau hynny gyda鈥檙 gwasanaeth marw 芒 chymorth mwyaf tebyg (Seland Newydd a鈥檙 Unol Daleithiau).

Mae adran gyfeirio ar ddiwedd y ddogfen hon, sy鈥檔 darparu鈥檙 prif ffynonellau tystiolaeth a ddefnyddir i lywio鈥檙 EQIA hwn.

Dadansoddiad o effeithiau

Yn yr adran hon rydym yn ystyried effaith y bil hwn ar bobl sy鈥檔 rhannu pob un o鈥檙 9 nodwedd a warchodir fel y nodir yn adran 4 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010 a 4 nodwedd ychwanegol nad ydynt wedi鈥檜 cwmpasu gan Ddeddf Cydraddoldeb 2010.

Anabledd

Mae鈥檙 bil yn darparu y byddai person anabl, sydd hefyd yn bodloni鈥檙 meini prawf cymhwysedd a galluedd yn y bil, yn gallu gofyn am gymorth i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben.

yn darparu bod gan berson (鈥楶鈥�) anabledd os:

• (a) mae gan P amhariad corfforol neu feddyliol, a
• (b) mae鈥檙 amhariad yn cael effaith andwyol sylweddol a hirdymor ar allu P i gyflawni gweithgareddau arferol o ddydd i ddydd

Rhaid i鈥檙 amhariad fod yn fwy na m芒n a dibwys, a rhaid iddo fod wedi para am o leiaf 12 mis, neu fod yn debygol o bara am o leiaf 12 mis neu am weddill bywyd y person. Mae rhai cyflyrau yn cael eu dosbarthu fel anableddau o ddiwrnod y diagnosis (gweler cyfeiriad 7). Mae鈥檙 rhain yn cynnwys HIV, canser a sglerosis ymledol.

Mae鈥檙 bil ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin yn diffinio 鈥榮alwch terfynol鈥� yng nghymal 2(1) fel 鈥渟alwch neu glefyd fydd yn gwaethygu yn anochel na ellir ei wrthdroi trwy driniaeth鈥� a 鈥済ellir disgwyl marwolaeth y person o ganlyniad i鈥檙 salwch neu鈥檙 clefyd hwnnw o fewn 6 mis鈥�. Mae cymal 2(3) o鈥檙 bil yn darparu nad yw person i鈥檞 ystyried yn derfynol s芒l dim ond oherwydd ei fod yn anabl neu ag anhwylder meddwl (neu鈥檙 ddau). Fodd bynnag, nid oes unrhyw beth yng nghymal 2(3) yn achosi i berson beidio 芒 chael ei ystyried yn derfynol s芒l (at ddibenion y bil) os yw鈥檔 bodloni鈥檙 meini prawf yng nghymal 2(1) (gweler cymal 2(3)).

Fel gyda meysydd gwasanaeth gofal iechyd eraill, gall rhai pobl anabl wynebu rhwystrau wrth gael mynediad at y gwasanaeth marw 芒 chymorth yn wirfoddol hwn. Mae鈥檙 bil yn gwneud rhai darpariaethau a fyddai鈥檔 ceisio lliniaru鈥檙 risg hon. Byddai鈥檔 debygol y byddai angen lliniaru pellach wrth weithredu鈥檙 bil hwn pe bai鈥檔 dod yn gyfraith. Mae鈥檔 ofynnol i ddarparwyr gwasanaeth eisoes gydymffurfio 芒鈥檙 ddyletswydd statudol bresennol i wneud addasiadau rhesymol (gweler adrannau 20 a 21 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010 ac atodlenni iddi). Mae hyn yn cynnwys gofyniad, lle mae person anabl yn cael ei roi dan anfantais sylweddol, i gymryd camau rhesymol i osgoi鈥檙 anfantais honno, ac i gymryd camau i sicrhau bod gwybodaeth yn cael ei darparu ar ffurf hygyrch.

Nid yw pobl anabl yn gr诺p homogenaidd - gall gwahanol bobl fod ag amgylchiadau, dymuniadau ac anghenion gwahanol.

Mae鈥檙 bil yn sefydlu nifer o fesurau diogelu i amddiffyn pobl a allai fod yn fwy agored i niwed. Mae鈥檙 rhain yn cynnwys:

Galluedd

Mae cymal 1(1)(a) yn darparu bod yn rhaid i berson fod 芒鈥檙 galluedd i wneud penderfyniad i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben er mwyn gallu gofyn am gymorth i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben yn unol 芒鈥檙 bil.

Mae鈥檙 bil yn dibynnu ar y fframwaith galluedd meddyliol a nodir yn y Ddeddf Galluedd Meddyliol. Mae鈥檙 ddeddf honno yn tybio bod gan bob oedolyn y galluedd i wneud ei benderfyniadau ei hun oni bai y sefydlir fel arall. Mae hyn yn golygu na ddylid tybio bod pobl yn brin o alluedd dim ond oherwydd bod ganddynt gyflwr meddygol neu anabledd (neu鈥檔 gwneud penderfyniad annoeth).

Mae amrywiol asesiadau galluedd yn ofynnol trwy gydol y bil. Rhaid i鈥檙 meddyg cydlynu a鈥檙 meddyg annibynnol fod yn fodlon bod gan y person y galluedd i wneud y penderfyniad i ddod 芒鈥檌 fywyd eu hunain i ben wrth gynnal yr asesiad cyntaf a鈥檙 ail asesiad yn y drefn honno (gweler cymalau 9 a 10). Os oes gan y naill feddyg neu鈥檙 llall amheuaeth yngl欧n 芒 galluedd y person sy鈥檔 cael ei asesu, rhaid iddynt ei gyfeirio i鈥檞 asesu gan ymarferydd meddygol cofrestredig sy鈥檔 seiciatrydd sy鈥檔 ymarfer, neu sydd 芒 chymwysterau fel arall yn yr asesiad o alluedd neu sydd 芒 phrofiad o鈥檙 asesiad o alluedd (gweler cymal 11(6)(b)).

Mae cymal 15(2)(c) hefyd yn darparu bod yn rhaid i鈥檙 panel, wrth benderfynu ar gymhwysedd person i farw 芒 chymorth, fod yn fodlon bod gan y person y galluedd i wneud y penderfyniad i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben. Ar ben hynny, rhaid i鈥檙 meddyg cydlynu fod yn fodlon, ar yr adeg y darperir y sylwedd cymeradwy i鈥檙 person, bod gan y person y darperir y sylwedd cymeradwy iddo y gallu i wneud y penderfyniad i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben (cymal 23(5)(a)).

Rhaid i weithiwr proffesiynol sy鈥檔 gweithredu fel meddyg cydlynu a meddyg annibynnol o dan y bil fodloni鈥檙 gofynion ar gyfer hyfforddiant, cymwysterau a phrofiad (y mae鈥檔 rhaid i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol wneud darpariaeth amdanynt drwy reoliadau). Rhaid i鈥檙 rheoliadau hyn gynnwys hyfforddiant ar asesu galluedd (gweler cymal 7(7)(a) mewn perthynas 芒鈥檙 meddyg cydlynu a chymal 10(10)(a) mewn perthynas 芒鈥檙 meddyg annibynnol). Rhaid i reoliadau a wneir o dan gymal 7(6) hefyd gynnwys hyfforddiant ar addasiadau rhesymol a mesurau diogelu ar gyfer pobl awtistig a phobl anabl (cymal 7(7)).

Cyn gwneud unrhyw reoliadau o dan gymal 7 (yn ogystal 芒 chymalau 9, 10, 17, 24 neu 26), rhaid i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol ymgynghori 芒鈥檙 Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol a鈥檙 fath bobl eraill y mae鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol yn eu hystyried yn briodol, a rhaid cynnwys pobl sy鈥檔 ymddangos i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol fod ganddynt arbenigedd mewn materion sy鈥檔 ymwneud 芒 p鈥檜n a oes gan bobl alluedd (cymal 51).

Gorfodaeth a phwysau

Mae tystiolaeth yn awgrymu y gallai pobl anabl fod yn fwy agored i deimlo fel pe baent yn faich ar y rhai o鈥檜 cwmpas. Nid yw pwysau o reidrwydd yn cael ei deimlo na鈥檌 roi gan bobl eraill - gall pobl anabl deimlo pwysau ysgafn oherwydd rhwystrau yn ymwneud ag agwedd neu ddiffyg gwasanaethau a chymorth priodol amgen (er enghraifft, wrth gael mynediad at ofal lliniarol).

Mae pobl anabl hefyd ddwywaith yn fwy tebygol (o鈥檌 gymharu 芒 phobl nad ydynt yn anabl) o ddioddef cam-drin domestig sy鈥檔 cynnwys ymddygiad gorfodol (gweler cyfeiriad 9). Mae cymalau 7 i 27 o鈥檙 bil yn arbennig yn ei gwneud yn ofynnol i nifer o gamau gael eu cymryd i sefydlu bod y person:

• (a) 芒 dymuniad clir, sefydlog a gwybodus i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben
• (b) wedi gwneud y penderfyniad ei fod yn dymuno dod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben yn wirfoddol ac nad yw wedi cael ei orfodi na bod pwysau wedi ei roi arno gan unrhyw un arall (cymal 1(2))

Mae鈥檙 camau hyn yn cynnwys:

• datganiad, fel rhan o鈥檙 datganiad cyntaf, nad yw鈥檙 person wedi cael ei orfodi neu ei roi dan bwysau gan rywun arall i wneud y penderfyniad (cymal 7(3)(b)(iv))
• gofyniad i鈥檙 meddyg cydlynu a鈥檙 meddyg annibynnol fod yn fodlon bod y person wedi gwneud y datganiad cyntaf yn wirfoddol ac nad yw wedi cael ei orfodi na鈥檌 roi dan bwysau gan rywun arall i鈥檞 wneud (gweler cymalau 9(2)(h) a 10(2)(e))
• rhaid i鈥檙 panel fod yn fodlon bod y person wedi gwneud y datganiad cyntaf yn wirfoddol ac na chafodd ei orfodi na鈥檌 roi dan bwysau gan unrhyw berson arall i wneud y datganiad hwnnw (gweler cymal 15(2)(i))
• rhaid i鈥檙 ail ddatganiad hefyd gynnwys datganiad bod person yn gwneud yr ail ddatganiad yn wirfoddol ac nad yw wedi cael ei orfodi na鈥檌 roi dan bwysau gan rywun arall i鈥檞 wneud (gweler cymal 17(4)(b)(iii))
• gofyniad y gall y meddyg cydlynu fod yn dyst i鈥檙 ail ddatganiad ond os yw鈥檔 fodlon bod y person yn gwneud y penderfyniad yn wirfoddol ac nad yw wedi cael ei orfodi neu ei roi dan bwysau gan rywun arall i鈥檞 wneud (cymal 17(5)(d))
• gofyniad i鈥檙 meddyg cydlynu gael ei fodloni, ar yr adeg y rhoddir y sylwedd cymeradwy i鈥檙 person, bod y person yn gofyn am gymorth yn wirfoddol ac nad yw wedi cael ei orfodi na鈥檌 roi dan bwysau gan rywun arall i wneud hynny (cymal 23(5)(c))

Rhwystrau posibl i bobl anabl wrth gael mynediad at wasanaethau marw 芒 chymorth

Mae rhai enghreifftiau o rwystrau posibl i bobl anabl wrth gael mynediad at wasanaethau marw 芒 chymorth isod.

Mae pobl ag anableddau dysgu neu bobl fyddar yn enghreifftiau o bobl anabl a allai gael trafferth deall y wybodaeth a ddarperir iddynt ar ffurf ysgrifenedig neu lafar. Mae pobl ag anableddau dysgu yn debygol o fod 芒 lefel is o lythrennedd iechyd (gweler cyfeiriad 14). Nid yw Iaith Arwyddion Prydain (BSL) yn gyfieithiad o鈥檙 Saesneg, sy鈥檔 gwneud cyfathrebu ysgrifenedig neu lafar yn Saesneg yn anodd i鈥檙 rhai sy鈥檔 defnyddio BSL (gweler cyfeiriad 40).

Fel yr uchod, mae gan ddarparwyr gwasanaeth ddyletswydd statudol benodol i wneud addasiadau rhesymol ar gyfer pobl anabl ac i ddarparu gwybodaeth mewn fformat hygyrch. Fel y鈥檌 drafftiwyd ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin, mae cymal 5(4) yn darparu, os yw ymarferydd meddygol cofrestredig yn cynnal trafodaeth ragarweiniol gyda pherson (o dan gymal 5), rhaid i鈥檙 ymarferydd sicrhau yn gyntaf y bydd addasiadau ar gyfer rhwystrau iaith a llythrennedd yn cael eu darparu, gan gynnwys defnyddio dehonglwyr. Gallai鈥檙 rhwystr hwn ymestyn i ryngweithio 芒鈥檙 comisiynydd a鈥檙 paneli y mae鈥檙 ddyletswydd cydraddoldeb sector cyhoeddus (Deddf Cydraddoldeb 2010) yn berthnasol iddynt.

Efallai y bydd rhai cyfyngiadau ar bobl anabl wrth fynegi eu dymuniadau, er enghraifft oherwydd sy鈥檔 effeithio ar eu gallu i gael y sgwrs gychwynnol fel y nodir yng nghymal 5, neu anhawster ysgrifennu a achosir gan gyflyrau niwrolegol fel dyslecsia a dysgraffia (gweler cyfeiriad41) neu broblemau symudedd o ganlyniad i gyflyrau fel (gweler cyfeiriad 42). Gallai hyn effeithio ar eu gallu i gwblhau鈥檙 datganiad cyntaf (cymal 7(2)) a鈥檙 ail ddatganiad (cymal 17(3)) yn ysgrifenedig.

Byddai cymal 19 yn helpu i liniaru鈥檙 risg hon trwy ddarparu opsiwn i鈥檙 person awdurdodi dirprwy i lofnodi鈥檙 datganiad ar ei ran, os nad yw鈥檔 gallu llofnodi ei enw ei hun. Diffinnir dirprwy yng nghymal 19(5) fel unigolyn sydd wedi adnabod y person sy鈥檔 gwneud y datganiad yn bersonol am o leiaf 2 flynedd, neu unigolyn o ddisgrifiad a bennir mewn rheoliadau a wneir gan yr Ysgrifennydd Gwladol. Byddai鈥檔 rhaid i鈥檙 dirprwy hefyd nodi pam nad oedd y person yn gallu llofnodi ei enw (cymal 19(3)(d)).

Mae cymal 48(2) yn eithrio unigolion penodol rhag gwasanaethu fel dirprwyon:

• os byddai鈥檔 elwa o ewyllys y person, neu fel arall yn ariannol neu鈥檔 faterol yn dilyn marwolaeth y person
• perthynas
• os oedd yn ymwneud 芒 gofal person fel gweithwyr iechyd proffesiynol
• os oedd o dan 18 oed

Mae cymal 23(8) yn darparu bod yn rhaid i鈥檙 person y mae鈥檙 sylwedd cymeradwy wedi鈥檌 ddarparu iddo wneud y penderfyniad i hunan-weinyddu鈥檙 sylwedd cymeradwy a鈥檙 weithred derfynol o wneud hynny. Byddai鈥檙 meddyg cydlynu yn cael ei awdurdodi i baratoi鈥檙 sylwedd cymeradwy i鈥檞 hunan-weinyddu gan y person, i baratoi dyfais feddygol i alluogi鈥檙 person hwnnw i hunan-weinyddu鈥檙 sylwedd ac i gynorthwyo鈥檙 person hwnnw i lyncu neu hunan-weinyddu鈥檙 sylwedd fel arall.

Fodd bynnag, ni fyddai鈥檙 meddyg cydlynu yn cael ei awdurdodi i weinyddu鈥檙 sylwedd cymeradwy i berson arall gyda鈥檙 bwriad o achosi marwolaeth y person hwnnw. Mae hyn yn adlewyrchu鈥檙 ffaith, fel y mae鈥檙 bil wedi鈥檌 ddrafftio ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin, mai鈥檙 person yn unig fyddai鈥檔 hunan-weinyddu鈥檙 sylwedd cymeradwy. Mae hyn wedi鈥檌 fwriadu fel modd o ddiogelu. Byddai鈥檔 rhaid i鈥檙 meddyg cydlynu hefyd esbonio i鈥檙 person y caiff ganslo ei ddatganiad a pheidio 芒 hunan-weinyddu鈥檙 sylwedd (cymal 23(4)).

Efallai na fydd rhai pobl anabl yn gallu hunan-weinyddu鈥檙 sylwedd cymeradwy. Gallai atal rhai pobl rhag llyncu meddyginiaeth a gall fod wedi鈥檌 achosi gan amrywiaeth o gyflyrau a salwch y gellir eu dosbarthu fel anableddau, megis anableddau dysgu, a chanserau. Os yw鈥檙 sylwedd yn cael ei hunan-weinyddu yn fewnwythiennol, efallai na fydd rhai unigolion (sy鈥檔 derfynol s芒l ac fel arall yn bodloni鈥檙 meini prawf cymhwysedd ar gyfer cael mynediad at wasanaethau marw 芒 chymorth yn wirfoddol) yn gallu gwneud hynny oherwydd eu hanabledd. Er enghraifft, gall anabledd cydfodoli fel clefyd Parkinson, neu ) effeithio ar eu symudedd a鈥檜 hatal rhag hunan-weinyddu sylwedd.

Mae cymal 36(1)(d) yn ei gwneud yn ofynnol i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol gyhoeddi cod ymarfer mewn cysylltiad 芒鈥檙 trefniadau ar gyfer darparu sylweddau cymeradwy i鈥檙 person y maent wedi鈥檜 rhagnodi ar ei gyfer a鈥檙 cymorth y gellir ei roi i berson o鈥檙 fath i鈥檞 llyncu neu eu hunan-weinyddu.

Mae pobl anabl yn gyffredinol yn llai tebygol o fod 芒 ffurfiau o brawf adnabod ffotograffig (gweler cyfeiriad 22) (fel y rhai a dderbynnir ar gyfer pleidleisio) yn 么l arolwg Swyddfa鈥檙 Cabinet yn 2021. Mae鈥檙 bil, fel y鈥檌 drafftiwyd ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin, yn nodi bod yn rhaid i鈥檙 person ddarparu 2 ffurf o brawf adnabod i鈥檙 meddyg cydlynu a鈥檙 tyst cyn llofnodi鈥檙 datganiad (cymal 8(2)). Yng nghymal 8(3) mae鈥檙 bil yn rhoi鈥檙 p诺er i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol wneud rheoliadau sy鈥檔 gwneud darpariaeth am y ffurfiau o brawf adnabod sy鈥檔 dderbyniol at ddibenion cymal 8(2). Nid yw鈥檙 bil yn ei gwneud yn ofynnol yn benodol i brawf adnabod ffotograffig gael ei ddarparu fel y鈥檌 drafftiwyd ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin.

Gall rhai grwpiau anabl deimlo dan anfantais os oes ganddynt gyflwr iechyd hirdymor neu anabledd sy鈥檔 arwain at wendidau a cholli symudedd (er enghraifft, ) sy鈥檔 lleihau ansawdd eu bywyd, ond nid ydynt yn bodloni鈥檙 diffiniad o 鈥榯erfynol s芒l鈥� yng nghymal 2(1). Mae鈥檙 bil hwn yn bwriadu cyfyngu cymhwysedd i鈥檙 rhai sy鈥檔 bodloni鈥檙 diffiniad o 鈥榯erfynol s芒l鈥� yn unig yn unol 芒 chymal 2 o鈥檙 bil fel y鈥檌 drafftiwyd ar 么l y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin.

Hyfforddiant, cymwysterau a phrofiad ymarferwyr meddygol cofrestredig

Fel y cyfeirir ato uchod mewn perthynas 芒 galluedd, rhaid i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol, drwy reoliadau, wneud darpariaeth am yr hyfforddiant, y cymwysterau a鈥檙 profiad y mae鈥檔 rhaid i ymarferydd meddygol cofrestredig fod 芒 nhw er mwyn cyflawni swyddogaethau鈥檙 meddyg cydlynu neu annibynnol (cymal 7(6) a (7) a chymal 10(9) a (10)). Rhaid i鈥檙 rheoliadau hyn hefyd gynnwys hyfforddiant ar asesu a yw person wedi cael ei orfodi neu ei roi dan bwysau gan rywun arall a hyfforddiant penodol a chyfredol ar addasiadau a mesurau diogelu rhesymol ar gyfer pobl awtistig a phobl anabl. Rhaid i reoliadau a wneir o dan gymal 10(9) nodi bod hyfforddiant mewn perthynas 芒 cham-drin domestig, gan gynnwys rheolaeth orfodol a cham-drin ariannol, yn orfodol (cymal 10(13)).聽

Bwrdd cynghori anabledd

Mae cymal 44 o鈥檙 bil yn ei gwneud yn ofynnol i鈥檙 comisiynydd sefydlu bwrdd cynghori anabledd i gynghori ar weithrediad ac effaith y bil ar bobl anabl. Rhaid i鈥檙 bwrdd adrodd i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol a鈥檙 comisiynydd o fewn 6 mis i鈥檞 benodi, ac yna鈥檔 flynyddol, ar effaith gweithrediad y bil ar bobl anabl (cymal 44(3)). Yn ogystal 芒鈥檙 adroddiad gan y bwrdd hwn, mae cymal 46(3)(c) yn darparu bod yn rhaid i adolygiad yr Ysgrifennydd Gwladol o鈥檙 bil (ar 么l y cyfnod cychwynnol o 5 mlynedd) gynnwys asesiad o effaith y bil ar bobl ag anableddau dysgu.

Eiriolwyr annibynnol

Mae cymal 20 yn darparu bod unigolion cymwys (sy鈥檔 cynnwys y rhai ag anableddau dysgu, anhwylderau meddwl, awtistiaeth neu 鈥榓nawsterau sylweddol鈥� eraill wrth ddeall prosesau neu wybodaeth) yn cael mynediad at eiriolwr annibynnol i ddarparu cymorth ac eiriolaeth ar ofal diwedd oes, gan gynnwys mynediad at farw 芒 chymorth. Mae鈥檙 bil yn darparu bod yn rhaid i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol wneud rheoliadau sy鈥檔 gwneud darpariaeth ar benodi personau yn eiriolwyr annibynnol.

Troseddau

Mae鈥檙 bil yn darparu ar gyfer creu troseddau. Byddai person sydd, trwy anonestrwydd, gorfodaeth neu bwysau, yn cymell person arall i wneud datganiad cyntaf neu ail, neu beidio 芒 chanslo datganiad o鈥檙 fath, yn cyflawni tramgwydd (cymal 31(1)), a pherson sydd, trwy anonestrwydd, gorfodaeth neu bwysau, yn cymell person arall i hunan-weinyddu sylwedd cymeradwy a ddarperir o dan y bil yn cyflawni tramgwydd (cymal 31(2)). Mae鈥檙 troseddau hyn yn cario dedfryd o hyd at 14 mlynedd neu oes yn y drefn honno.

O dan gymal 32 mae 3 trosedd. Mae person hefyd yn cyflawni tramgwydd os yw鈥檔 gwneud neu鈥檔 defnyddio鈥檔 fwriadol offeryn ffug sy鈥檔 honni ei fod yn (i) datganiad cyntaf, (ii) ail ddatganiad, neu (iii) tystysgrif cymhwysedd, neu (b) yn fwriadol neu鈥檔 ddi-hid yn cuddio neu鈥檔 dinistrio datganiad cyntaf neu ail ddatganiad gan berson arall (cymal 32(1)). Byddai person hefyd yn cyflawni trosedd os, mewn perthynas 芒 pherson arall sydd wedi gwneud datganiad cyntaf o dan y bil hwn, yn fwriadol neu鈥檔 ddi-hid yn darparu barn feddygol neu broffesiynol arall mewn perthynas 芒 mater perthnasol sy鈥檔 ffug neu鈥檔 gamarweiniol mewn mater perthnasol (cymal 32(2)). Byddai person yn cyflawni tramgwydd os yw鈥檔 fwriadol neu鈥檔 ddi-hid yn methu 芒 chydymffurfio 芒 rhwymedigaeth o dan (a) adran 18(2) neu (3) (hysbysiad o ganslo datganiad), neu (b) adran 22 (cofnodi canslo). Byddai鈥檙 troseddau hyn yn cario dedfryd, (a) ar euogfarn ddiannod, i garchar am gyfnod nad yw鈥檔 fwy na鈥檙 terfyn cyffredinol mewn llys ynadon neu ddirwy, neu鈥檙 ddau; (b) ar euogfarn ar gyhuddiad i garchar am gyfnod nad yw鈥檔 hwy na 5 mlynedd neu ddirwy, neu鈥檙 ddau.

Mesurau diogelu ac addasiadau angenrheidiol

Byddai鈥檙 mesurau diogelu a ddarperir yn y bil, sy鈥檔 berthnasol ym mhob cam o鈥檙 broses ar gyfer ceisio marwolaeth 芒 chymorth, yn helpu i leihau鈥檙 risg o unrhyw berson cymwys, gan gynnwys pobl anabl, rhag cael ei orfodi neu ei roi dan bwysau gan rywun arall i ofyn am farwolaeth 芒 chymorth neu fwrw ymlaen 芒 marwolaeth 芒 chymorth.

Fel gyda gwasanaethau gofal iechyd eraill, byddai鈥檔 debygol y byddai rhwystrau i fynediad i bobl anabl oni bai bod addasiadau angenrheidiol yn cael eu gwneud. Mae rhai o鈥檙 addasiadau hyn eisoes wedi鈥檜 nodi yn y bil ar 么l cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin, i ganiat谩u i bobl anabl sy鈥檔 gymwys i鈥檙 gwasanaeth hwn gael mynediad iddo. Mae mecanweithiau wedi鈥檜 rhoi ar waith i fonitro鈥檙 effaith ar bobl anabl (cymal 44). Mae鈥檙 darpariaethau hyn yn ceisio atal gwahaniaethu yn erbyn pobl anabl a rhoi cyfle cyfartal i bobl anabl cymwys gael mynediad at y gwasanaeth hwn. Byddai angen ystyried addasiadau pellach yn ystod y cyfnod gweithredu pe bai鈥檙 bil hwn yn dod yn gyfraith.

Rhyw

Mae鈥檙 bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol s芒l, sy鈥檔 gweithredu o鈥檜 hewyllys rhydd eu hunain, yn gallu gofyn am gymorth cyfreithlon i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben yn unol 芒鈥檙 bil, waeth beth fo鈥檌 ryw neu rywedd.

Mewn awdurdodaethau sydd 芒 pholis茂au marw 芒 chymorth sy鈥檔 debyg i鈥檙 bil hwn (er enghraifft Oregon (gweler cyfeiriad 3) a Seland Newydd (gweler cyfeiriad 2)), mae dynion wedi cyflwyno mwy o geisiadau i farw 芒 chymorth neu wedi marw trwy鈥檙 dulliau hyn, er mai dim ond ychydig o wahaniaeth oedd hyn. Nid ydym yn gallu penderfynu鈥檔 gywir a fyddai hyn yn wir yng Nghymru a Lloegr.

Mae menywod yn tueddu i ddarparu gofal di-d芒l a gofal diwedd oes yn anghymesur, yn broffesiynol - roedd 91% o staff hosbis yn 2022 i 2023 yn fenywod (gweler cyfeiriad 24) - ac fel gofalwyr di-d芒l (gweler cyfeiriad 36). Efallai y bydd menywod yn cael eu heffeithio yn fwy o ran yr effaith groestoriadol ar ofalwyr benywaidd.

Mae menywod yn fwy tebygol o ddioddef cam-drin domestig (1.6 miliwn o fenywod o鈥檌 gymharu 芒 712,000 o ddynion yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2024, gweler cyfeiriad 37), a all amlygu fel cam-drin corfforol, emosiynol a rhywiol, a gall gynnwys ymddygiad gorfodol. Nid oes gennym dystiolaeth ar faint o ddioddefwyr cam-drin domestig sydd 芒 salwch terfynol ac a fyddent neu na fyddent eisiau gofyn am gymorth i ddod 芒鈥檜 bywyd eu hunain i ben. Mae鈥檙 bil yn ei gwneud yn ofynnol i鈥檙 meddyg cydlynu (cymal 9) a鈥檙 meddyg annibynnol (cymal 10), yn ogystal 芒鈥檙 panel (cymal 15) fod yn fodlon bod y person yn gwneud ei ddatganiad yn wirfoddol, heb orfodaeth na phwysau gan berson arall. Gweler 鈥楪orfodaeth a phwysau鈥� o dan 鈥楢nabledd鈥� yn y cyhoeddiad hwn am fanylion am y mesurau diogelu perthnasol.

Mae tystiolaeth yn awgrymu nad yw gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yn derbyn 鈥榟yfforddiant ac addysg鈥� digonol ynghylch cam-drin domestig ac efallai y byddent yn 鈥榓nfodlon cymryd rhan mewn sgyrsiau am gam-drin domestig鈥� (gweler cyfeiriad 15). Nid oes gennym unrhyw dystiolaeth ar hyn yng nghyd-destun marw 芒 chymorth. Gweler gwybodaeth o dan 鈥楢nabledd鈥� yn y cyhoeddiad hwn am fanylion ar hyfforddiant gorfodol ar gyfer unrhyw weithiwr gofal iechyd proffesiynol a fyddai鈥檔 gweithredu fel meddyg cydlynu neu annibynnol, sy鈥檔 cynnwys hyfforddiant ar gam-drin domestig, rheoli gorfodol a cham-drin ariannol. Gweler 鈥楪orfodaeth a phwysau鈥� o dan 鈥楢nabledd鈥� yn y cyhoeddiad hwn am fanylion am y mesurau diogelu perthnasol. Yn ogystal 芒 hyn, mae鈥檙 bil hefyd yn mynnu y byddai鈥檙 panel yn cynnwys gweithiwr cymdeithasol, seiciatrydd ac aelod cyfreithiol i gefnogi鈥檙 farn feddygol, er enghraifft bydd gan weithiwr cymdeithasol wybodaeth benodol am ddiogelu oedolion sy鈥檔 agored i niwed (gweler cyfeiriad 20), gan gynnwys mewn achosion o gam-drin domestig (atodlen 2(2)(b) i鈥檙 bil).

Byddai鈥檙 bil yn berthnasol yn gyfartal i bob rhyw ac nid oes tystiolaeth gref y byddai鈥檔 cael effaith wahanol sylweddol ar unrhyw ryw

Cyfeiriadedd rhywiol

Mae鈥檙 bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol s芒l sy鈥檔 gweithredu o鈥檌 ewyllys rydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben yn unol 芒鈥檙 bil, waeth beth fo鈥檌 gyfeiriadedd rhywiol.

Mae tystiolaeth yn awgrymu bod pobl lesbiaidd, hoyw, deurywiol, trawsryweddol a cwiar (LHDTC+) yn aml yn cael mynediad at wasanaethau lliniarol a gofal diwedd oes yn hwyr, neu ddim o gwbl, oherwydd ofn gwahaniaethu (gweler cyfeiriad 25).

Byddai鈥檙 bil hwn yn berthnasol i bawb waeth beth fo鈥檜 cyfeiriadedd rhywiol ac yn gyffredinol yn cyd-fynd 芒 3 nod y ddyletswydd cydraddoldeb sector cyhoeddus yn hyn o beth.

Hil - grwpiau ethnig, cenedligrwydd, Sipswn, Roma, Teithwyr a rhwystrau iaith

Mae鈥檙 bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol s芒l sy鈥檔 gweithredu o鈥檌 ewyllys rydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i roi terfyn ar ei fywyd ei hun yn unol 芒鈥檙 bil, waeth beth fo鈥檌 hil neu genedligrwydd.

Gallai aelodau o鈥檙 gymuned deithiol a mewnfudwyr diweddar fodloni meini prawf cymhwysedd ynghylch bod wedi byw fel arfer yng Nghymru neu Loegr am o leiaf 12 mis ac wedi cofrestru gyda meddyg teulu yn unol 芒 chymal 1(1)(c) a (d).

Mae pobl o grwpiau ethnig lleiafrifol yn profi anghydraddoldebau iechyd o ran mynediad, canlyniadau a phrofiadau (gweler cyfeiriad 23) a all ymestyn i鈥檙 gwasanaeth hwn (gweler hefyd 鈥楥efndir economaidd-gymdeithasol鈥� yn y cyhoeddiad hwn) ac y mae鈥檙 GIG yn mynd i鈥檙 afael ag ef drwy, er enghraifft, Arsyllfa Hil ac Iechyd y GIG. Ar hyn o bryd nid oes gennym unrhyw dystiolaeth o faint o aelodau o ethnigrwydd penodol a allai fod eisiau cael mynediad at farw 芒 chymorth yng Nghymru a Lloegr. Mae rhai grwpiau ethnig yn llai tebygol o fod 芒 2 ddogfen adnabod ddilys (fel sy鈥檔 ofynnol wrth wneud datganiad cyntaf yng nghymal 8(2)). Mae data o Gyfrifiad 2011 (a ddefnyddir yn EQIA y Bil Etholiadau (gweler cyfeiriad 10)) yn dangos mai dim ond 66% o鈥檙 rhai sy鈥檔 uniaethu eu bod yn Sipsiwn Gwyn neu Deithwyr Gwyddelig a ddywedodd fod ganddynt basbort, o鈥檌 gymharu ag 86% ar draws pob ethnigrwydd. Fodd bynnag, nid yw鈥檙 bil ar ddiwedd cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin yn nodi鈥檔 benodol bod yn rhaid i鈥檙 prawf adnabod fod yn ffotograffig ac mae鈥檔 rhoi鈥檙 p诺er i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol wneud rheoliadau ynghylch y ffurfiau o brawf adnabod sy鈥檔 dderbyniol at ddibenion cymal 8(2).

Dylid ystyried cyfieithiadau ac opsiynau hawdd eu darllen i helpu i gefnogi鈥檙 rhai nad Saesneg yw eu hiaith gyntaf. Mae hyn yn cynnwys ymfudwyr a anwyd neu na anwyd yn y DU - mae dadansoddiad gan yr Arsyllfa Ymfudo yn dangos bod ychydig o dan 1 o bob 5 o鈥檙 rhai a anwyd ym Mhacistan a 鈥楧e Asia arall鈥� yn dweud nad ydyn nhw鈥檔 鈥榞allu siarad Saesneg yn dda neu o gwbl鈥� (gweler cyfeiriad 27) - neu y mae eu gallu darllen wedi鈥檌 amharu. Yn y bil, fel y鈥檌 drafftiwyd ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin, mae cymal 5(4) yn ei gwneud yn ofynnol i ymarferydd meddygol cofrestredig sy鈥檔 cynnal trafodaeth ragarweiniol gyda pherson o dan gymal 5 sicrhau yn gyntaf y bydd addasiadau ar gyfer rhwystrau iaith a llythrennedd, gan gynnwys defnyddio dehonglwyr. Mae cymal 47 yn darparu bod yn rhaid i berson sy鈥檔 ceisio cymorth o dan y bil hwn gael y gwasanaeth yn Gymraeg neu yn Saesneg yn dibynnu ar ei ddewis. Rhaid i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol, o fewn 6 mis i basio鈥檙 bil hwn, gyhoeddi un neu fwy o godau ymarfer ynghylch trefniadau ar gyfer sicrhau cyfathrebu effeithiol mewn cysylltiad 芒 darparu cymorth i bersonau yn unol 芒鈥檙 bil, gan gynnwys defnyddio dehonglwyr (cymal 36 (3)).

Disgwylir i feddygon, ar wah芒n i鈥檙 bil hwn, gadw at y safonau proffesiynol presennol a gyhoeddir gan reoleiddwyr (megis , a gyhoeddwyd gan y Cyngor Meddygol Cyffredinol) wrth gefnogi penderfyniadau cleifion. Er enghraifft, mae 鈥榗ynnwys gwneud penderfyniadau a chydsyniad鈥� mewn arfer meddygol da yn darparu bod 鈥榓ngen i gleifion gael gwybodaeth berthnasol i鈥檞 rhannu mewn ffordd y gallant ei deall a鈥檌 chadw鈥�. Mae鈥檙 safon hon yn nodi camau amrywiol y gall meddyg eu cymryd i helpu i sicrhau bod gwybodaeth yn cael ei deall a鈥檌 chadw, gan gynnwys:

• defnyddio cyfieithydd neu wasanaeth cyfieithu
• rhannu mewn fformat o ddewis y claf
• derbyn ceisiadau am gofnodi鈥檙 drafodaeth

Gweler gwybodaeth o dan 鈥楢nabledd鈥� yn y cyhoeddiad hwn am fesurau diogelwch pellach sy鈥檔 ymwneud 芒 mynediad at gynghorwyr annibynnol y mae鈥檙 rhai sydd ag 鈥榓nawsterau sylweddol鈥� i ddeall y prosesau neu鈥檙 wybodaeth yn gymwys ar eu cyfer.

Er y gall rhai brofi anawsterau wrth gael mynediad i鈥檙 gwasanaeth hwn, mae鈥檙 bil hwn yn gwneud darpariaeth benodol i geisio sicrhau cyfle cyfartal ar gyfer cael mynediad at farw 芒 chymorth.

Oedran

Mae鈥檙 bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol s芒l sy鈥檔 gweithredu o鈥檌 ewyllys rydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben yn unol 芒鈥檙 bil. Ni fyddai鈥檙 rhai sydd o dan 18 oed yn gallu cael mynediad at farw 芒 chymorth, gan mai un o鈥檙 meini prawf cymhwysedd a ddarperir ar ei gyfer yng nghymal 1(1)(b) yw bod y person yn 18 oed neu鈥檔 h欧n ar yr adeg y mae鈥檙 person yn gwneud datganiad cyntaf.

Mae mynediad at farw 芒 chymorth, fel y darperir yn y bil, wedi鈥檌 gyfyngu i oedolion. Mae鈥檙 rhai dan 18 oed, hyd yn oed os ydynt fel arall yn gymwys, wedi鈥檜 heithrio. Mae鈥檙 mwyafrif o bobl sy鈥檔 defnyddio gwasanaethau marw 芒 chymorth mewn awdurdodaethau eraill dros 65 oed, ac ychydig iawn sy鈥檔 iau na 50 oed (gweler cyfeiriadau 1 i 4 ar gyfer Oregon, Washington, Seland Newydd a Chaliffornia). Nid oes gennym unrhyw dystiolaeth o ran faint o bobl o dan 18 oed sydd 芒 disgwyliad oes o 6 mis neu lai allai fod eisiau cael mynediad at farw 芒 chymorth yng Nghymru a Lloegr.

Mae pobl oedrannus, sydd ym mhob awdurdodaeth arall y prif bobl sy鈥檔 derbyn marw 芒 chymorth, yn aml yn dibynnu ar y rhai sy鈥檔 gofalu amdanynt (gweler cyfeiriad 34), gan eu rhoi mewn mwy o berygl o gam-drin henoed, er nad oes gennym ddata ar hyn yng nghyd-destun marw 芒 chymorth. Mae data cyn y pandemig (2018) o鈥檙 Arolwg Troseddu ar gyfer Cymru a Lloegr yn amcangyfrif bod 210,000 o oedolion rhwng 60 a 74 oed wedi profi cam-drin domestig (gweler cyfeiriad 38).

Mae鈥檙 Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn tynnu sylw at y ffaith y gall gorfodaeth neu bwysau nid yn unig gael ei gymhwyso鈥檔 uniongyrchol trwy unigolion eraill (gweler cyfeiriad 11) ond y gall pobl h欧n 鈥榙eimlo dan bwysau ysgafn i roi diwedd ar eu bywydau yn gynamserol鈥�. Mae鈥檙 bil yn cynnwys mesurau diogelu sydd 芒鈥檙 nod o liniaru鈥檙 risg o ddylanwad diangen ar unrhyw berson sy鈥檔 ceisio cymorth yn unol 芒鈥檙 bil (gweler paragraff 鈥楪orfodaeth a phwysau鈥� o dan 鈥楢nabledd鈥� yn y cyhoeddiad hwn am fanylion am y mesurau diogelu perthnasol).

Mae鈥檙 bil yn berthnasol i bob oedolyn ac yn darparu cyfle cyfartal i gael mynediad i鈥檙 gwasanaeth hwn i oedolion.

Ailbennu rhywedd (gan gynnwys trawsryweddol)

Mae鈥檙 bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol s芒l sy鈥檔 gweithredu o鈥檌 ewyllys rhydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben yn unol 芒鈥檙 bil, waeth a ydynt wedi ailbennu eu rhywedd.

Fel y nodwyd yn yr adran ar 鈥榞yfeiriadedd rhywiol鈥�, fodd bynnag, efallai na fydd rhai aelodau o鈥檙 gymuned LHDTC+ yn teimlo鈥檔 gyfforddus yn cael mynediad at ofal diwedd oes ac efallai y bydd angen cymorth ychwanegol. Nid oes gennym dystiolaeth o rwystrau a brofwyd gan bobl drawsryweddol yng nghyd-destun marw 芒 chymorth yng Nghymru a Lloegr.

Nid yw鈥檙 bil yn gwahaniaethu yn erbyn pobl drawsryweddol ac yn darparu cyfle cyfartal i gael mynediad at y gwasanaeth hwn.

Crefydd neu gred

Mae鈥檙 bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol s芒l sy鈥檔 gweithredu o鈥檌 ewyllys rydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben yn unol 芒鈥檙 bil, waeth beth fo鈥檌 grefydd neu gred.

Efallai na fydd rhai gweithwyr iechyd proffesiynol eisiau darparu marw 芒 chymorth oherwydd eu bod yn ystyried ei fod yn groes i鈥檞 crefydd neu eu cred. Dangosodd arolwg yn 2019 o fwy na 6,600 o aelodau Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol fod 2 o bob 3 (66%) wedi dweud bod ganddynt 鈥榳rthwynebiad moesol i farw 芒 chymorth鈥� a 53% yn dweud bod hyn oherwydd eu credoau crefyddol (gweler cyfeiriad 28).

Mae鈥檙 bil, fel y鈥檌 ysgrifennwyd ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin, yn darparu yng nghymal 28(1) nad oes unrhyw ddyletswydd ar unrhyw ymarferydd meddygol cofrestredig neu weithiwr iechyd proffesiynol arall i gymryd rhan wrth ddarparu cymorth yn unol 芒鈥檙 bil, ac na ddylai cyflogwr ddarostwng cyflogai i unrhyw niwed am arfer ei hawl o dan gymal 28(1) i beidio 芒 chymryd rhan wrth ddarparu cymorth yn unol 芒鈥檙 bil neu am gymryd rhan wrth ddarparu cymorth i berson yn unol 芒鈥檙 bil. Mae gwrthwynebiad cydwybodol ar gael i bob ymarferydd meddygol cofrestredig a gweithwyr iechyd proffesiynol eraill, os ydynt yn gwrthwynebu cymryd rhan wrth ddarparu cymorth mewn perthynas 芒 marw 芒 chymorth o dan y bil oherwydd credoau crefyddol, neu gredoau eraill.

Yn yr un modd, ni fyddai unrhyw ymarferydd meddygol cofrestredig o dan unrhyw ddyletswydd i godi鈥檙 pwnc o farw 芒 chymorth gyda pherson neu i gynnal trafodaeth ragarweiniol o dan gymal 5, fodd bynnag, rhaid i ymarferydd meddygol cofrestredig nad yw鈥檔 fodlon neu鈥檔 methu cynnal y drafodaeth ragarweiniol sicrhau bod y person yn cael ei gyfeirio i rywle y gall gael gwybodaeth a chael y drafodaeth ragarweiniol (cymal 5(6)).

Mae鈥檙 bil yn berthnasol yn gyfartal i bobl o bob crefydd a chred. Mae鈥檙 bil yn darparu ar gyfer gwrthwynebiad cydwybodol i weithwyr proffesiynol meddygol nad ydynt yn dymuno cymryd rhan mewn marw 芒 chymorth, yn ogystal 芒 darparu amddiffyniad ar gyfer unrhyw niwed wrth wrthod cymryd rhan (neu yn yr un modd am ddewis cymryd rhan). Gall hyn helpu i liniaru鈥檙 risg o wahaniaethu yn erbyn person am ei grefydd neu ei gred yng nghyd-destun marw 芒 chymorth.

Beichiogrwydd a mamolaeth

Fel y drafftiwyd ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin, ni fyddai person beichiog sydd hefyd yn bodloni鈥檙 meini prawf cymhwysedd yn y bil, yn cael ei eithrio鈥檔 benodol rhag ceisio cymorth i roi terfyn ar ei fywyd ei hun.

Serch hynny, gall clinigwyr ddefnyddio eu hawl i wrthwynebu yn gydwybodol a pheidio 芒 chynorthwyo person beichiog cymwys neu fam ddiweddar i gael mynediad at farw 芒 chymorth. Nid oes gennym unrhyw ddata ar faint o bobl feichiog sydd hefyd yn derfynol s芒l ac felly efallai y bydd ganddynt ddiddordeb mewn cael mynediad at wasanaethau marw 芒 chymorth yn wirfoddol yng Nghymru a Lloegr.

Priodas a phartneriaeth sifil

Mae鈥檙 bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol s芒l sy鈥檔 gweithredu o鈥檌 ewyllys rydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben yn unol 芒鈥檙 bil, waeth beth fo鈥檌 statws perthynas.

Mae鈥檙 bil yn gwneud darpariaethau i eithrio perthnasau (a all gynnwys priod) rhag gallu gweld datganiad cyntaf neu ail gan berson, neu rhag bod yn ddirprwy i berson sy鈥檔 bwriadu cael dogfen wedi鈥檌 llofnodi gan ddirprwy o dan gymal 19, os yw鈥檙 person hwnnw鈥檔 fuddiolwr o dan ewyllys y person, neu os gallai elwa鈥檔 ariannol neu mewn unrhyw ffordd faterol arall o farwolaeth person (cymal 48). Bwriad y mesurau diogelu hyn yw helpu i leihau鈥檙 risg o berson yn cael ei orfodi neu ei roi dan bwysau gan unrhyw berson arall i ofyn am neu ddefnyddio gwasanaethau marw 芒 chymorth yn wirfoddol.

Nid ydym yn disgwyl unrhyw effeithiau gwahaniaethol ar, gwahaniaethu neu fynediad anghyfartal i bobl sy鈥檔 briod neu mewn partneriaeth sifil.

Grwpiau eraill a nodwyd (nid yw鈥檙 rhain wedi eu cynnwys yn Neddf Cydraddoldeb 2010)

Yn ogystal 芒鈥檙 9 nodwedd warchodedig, mae鈥檙 llywodraeth hefyd wedi ystyried yr effaith bosibl ar eraill a allai brofi effeithiau gwahaniaethol.

Mae cefndir economaidd-gymdeithasol a daearyddiaeth yn cael eu cynnwys yn rheolaidd mewn ystyriaethau ar bolisi iechyd a gofal cymdeithasol. Mae hyn oherwydd anghydraddoldebau iechyd, sef gwahaniaethau mewn canlyniadau iechyd sy鈥檔 annheg ac y gellir eu hosgoi ac sydd wedi鈥檜 gwreiddio mewn cefndir economaidd-gymdeithasol a daearyddiaeth (gweler ffigur 1 yn Health disparities and health inequalities: applying All Our Health).

Ystyrir bod iechyd meddwl gwael 芒 chysylltiad agos ag anghydraddoldebau iechyd (gweler cyfeiriad 29) ac mae鈥檔 un o鈥檙 4 cyflwr mwyaf sy鈥檔 cyfrannu at salwch yn Lloegr (wedi鈥檌 fesur mewn 鈥榖lynyddoedd oes wedi鈥檜 haddasu i anabledd鈥�, gweler cyfeiriad 16). Felly, mae hefyd yn cael ei gynnwys yn rheolaidd mewn ystyriaethau polisi iechyd a gofal.

Cefndir economaidd-gymdeithasol

Byddai unrhyw oedolyn cymwys, terfynol s芒l sy鈥檔 gweithredu o鈥檌 ewyllys rydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i ddod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben yn unol 芒鈥檙 bil, waeth beth fo鈥檌 gefndir economaidd-gymdeithasol. Mae鈥檙 bil yn ei gwneud yn ofynnol i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol wneud rheoliadau sy鈥檔 sicrhau bod trefniadau鈥檔 cael eu gwneud ar gyfer darparu gwasanaethau marw 芒 chymorth yn wirfoddol yn Lloegr (cymal 38). Byddai鈥檙 bil hefyd yn rhoi p诺er i weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy鈥檔 gwneud darpariaeth am wasanaethau marw 芒 chymorth yn wirfoddol yng Nghymru (cymal 39).

Yn 么l y King鈥檚 Fund (gweler cyfeiriad 30), mae pobl sy鈥檔 byw mewn tlodi neu ardaloedd difreintiedig:

• yn profi gofal iechyd o ansawdd gwaeth
• yn fwy tebygol o aros yn hirach am driniaeth nad yw鈥檔 frys
• 芒 chymhareb claf i feddyg teulu uwch
• yn cael dilyniant gofal gwaeth
• yn fwy tebygol o gael trafferth llywio鈥檙 system gofal iechyd

Mae tlodi yn ffactor pwysig mewn anghydraddoldebau iechyd (gweler cyfeiriad 31) ac mae鈥檔 croestorri 芒 rhai o鈥檙 nodweddion gwarchodedig. Er enghraifft, mae pobl anabl o鈥檌 gymharu 芒 phobl nad ydynt yn anabl a phobl o ethnigrwydd Pacistanaidd a Bangladeshi o鈥檌 gymharu 芒 phobl Gwyn yn fwy tebygol o fod mewn tlodi.

Er nad yw marw 芒 chymorth yn gyfreithlon yng Nghymru a Lloegr, mae rhai dinasyddion Prydain yn teithio dramor i ofyn am gymorth, er enghraifft i Dignitas, sefydliad o鈥檙 Swistir. Yn 2023, nododd Dignitas fod ganddo 1,528 o aelodau Prydeinig, a bod 33 o bobl Brydeinig wedi marw 芒 chymorth yn Dignitas yn 2022 (gweler cyfeiriad 35). Byddai cyfreithloni marw 芒 chymorth yng Nghymru a Lloegr yn dileu鈥檙 costau a鈥檙 ffioedd sy鈥檔 gysylltiedig 芒 theithio a darparu marw 芒 chymorth dramor, os yw鈥檙 person yn gymwys o dan y meini prawf a nodir yng nghymal 1 o鈥檙 bil hwn. Byddai hyn yn gwneud marw 芒 chymorth yn fwy hygyrch i鈥檙 rhai o gefndir economaidd-gymdeithasol is.

I鈥檙 gwrthwyneb, gall y gofyniad o 2 ffurf o ddogfennau prawf adnabod gael effaith o ran cost ar rai pobl sy鈥檔 byw mewn tlodi a鈥檙 rhai sy鈥檔 cael eu dosbarthu yn ddigartref neu yn cysgu allan. Gall yr Ysgrifennydd Gwladol, trwy reoliadau, wneud darpariaeth am y mathau o brawf adnabod sy鈥檔 dderbyniol, felly nid yw鈥檔 bosibl asesu maint y baich ariannol hwn ar hyn o bryd.

Mae鈥檙 bil yn darparu bod yn rhaid i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol wneud darpariaeth sy鈥檔 sicrhau bod trefniadau鈥檔 cael eu gwneud ar gyfer darparu gwasanaethau marw 芒 chymorth yn wirfoddol ac y byddai鈥檙 gwasanaethau hyn yn rhad ac am ddim ar y pwynt mynediad (ac eithrio lle darperir yn benodol fel arall), gan ganiat谩u cyfle cyfartal i gael mynediad a pheidio 芒 gwahaniaethu yn erbyn pobl ar sail eu cefndir economaidd-gymdeithasol. Er nad ydym yn gallu meintioli maint unrhyw effaith, gall y bil gael effaith gadarnhaol ar y rhai o gefndiroedd economaidd-gymdeithasol is trwy sicrhau bod marw 芒 chymorth ar gael heb gost.

Daearyddiaeth

Mae鈥檙 bil yn darparu y byddai oedolyn cymwys, terfynol s芒l sy鈥檔 gweithredu o鈥檌 ewyllys rhydd ei hun yn gallu gofyn am gymorth i roi terfyn ar ei fywyd ei hun yn unol 芒鈥檙 bil, waeth ble mae wedi鈥檌 leoli yng Nghymru neu Loegr. Fodd bynnag, byddai gweithredu鈥檙 gwasanaeth marw 芒 chymorth yn wirfoddol hwn yn cael ei gyflawni drwy wahanol bwerau yng Lloegr (cymal 38) a Chymru (cymal 39) felly gall y ddarpariaeth fod yn wahanol.

Yn 么l ymchwiliad annibynnol yr Arglwydd Darzi i鈥檙 GIG, mae鈥檙 ddarpariaeth gofal sylfaenol dan bwysau yn Lloegr, gyda mwy na 1,300 o bractisau meddygon teulu wedi cau rhwng 2015 a 2024 (gweler cyfeiriad 21). Mae dadansoddiad data gan y BMA yn dangos bod meddyg teulu llawn amser yn gyfrifol am fwy na 2,200 o gleifion yn 2024 (gweler cyfeiriad 32). Yn benodol, efallai y bydd ardaloedd gwledig yn cael trafferth cael mynediad at wasanaethau meddyg teulu mewn modd amserol (gweler cyfeiriad 17). Mae adroddiad yn dangos bod 2 o bob 3 o bobl h欧n yng Nghymru yn cael trafferth gwneud apwyntiadau addas neu gyfathrebu 芒鈥檜 meddyg teulu (gweler cyfeiriad 18). Efallai na fydd cleifion mewn ardaloedd gwledig neu ardaloedd sydd 芒 darpariaeth gofal sylfaenol sydd dan bwysau yng Nghymru a Lloegr yn gallu cael mynediad at weithiwr gofal iechyd proffesiynol sy鈥檔 barod i gynorthwyo mewn modd amserol (a hefyd yn cael mynediad at feddyg annibynnol nad yw wedi bod yn rhan o鈥檜 gofal yn unol 芒 chymal 10(8)), neu efallai y bydd yn anodd iddynt gael mynediad at ofal lliniarol (gweler cyfeiriad 26).

Mae鈥檙 Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn nodi y gallai amrywiad rhanbarthol mewn gofal lliniarol fod yn rheswm i rai cleifion ystyried marw 芒 chymorth (gweler cyfeiriad 11) lle efallai na fyddent wedi gwneud hynny pe bai gofal lliniarol priodol ar gael. Nod y bil yw lliniaru鈥檙 risg hon trwy ei gwneud yn ofynnol i鈥檙 meddygon cydlynu ac annibynnol esbonio a thrafod gyda鈥檙 person yr holl ofal lliniarol, hosbis neu ofal arall priodol (gan gynnwys rheoli symptomau a chymorth seicolegol) yn ystod y drafodaeth ragarweiniol ac yn ystod yr asesiad cyntaf a鈥檙 ail. Mae cymal 36(1)(b) o鈥檙 bil (Codau Ymarfer) hefyd yn darparu y gall yr Ysgrifennydd Gwladol gyhoeddi codau ymarfer mewn cysylltiad 芒鈥檙 wybodaeth sydd ar gael mewn perthynas 芒 thriniaeth neu ofal lliniarol, hosbis neu ofal arall sydd ar gael i鈥檙 person.

Mae cymal 46 yn ei gwneud yn ofynnol i鈥檙 Ysgrifennydd Gwladol gynnal adolygiad o weithrediad y bil (ar 么l ei basio) a pharatoi adroddiad ar yr adolygiad hwnnw sy鈥檔 cael ei gyhoeddi a鈥檌 osod gerbron y Senedd cyn gynted ag y bo鈥檔 rhesymol ymarferol (o fewn 12 mis ar 么l 5 mlynedd i鈥檙 bil basio). Rhaid i鈥檙 adroddiad hwn nodi asesiad o argaeledd, ansawdd a dosbarthiad gwasanaethau iechyd priodol i bobl ag anghenion gofal lliniarol, gan gynnwys:

• (i) rheoli poen a symptomau
• (ii) cymorth seicolegol i鈥檙 personau hynny a鈥檜 teuluoedd
• (iii) gwybodaeth am ofal lliniarol a sut i gael mynediad iddo (cymal 46(3)(b))

Yn unol 芒鈥檙 bil ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin, byddai oedolion cymwys yng Nghymru a Lloegr yn gallu gofyn am gymorth i ddod 芒鈥檜 bywyd eu hunain i ben. Pe bai鈥檙 bil hwn yn cael ei basio, byddai angen gwneud gwaith pellach yn ystod y cyfnod gweithredu i sicrhau cymaint o fynediad 芒 phosibl i bawb sy鈥檔 dymuno defnyddio鈥檙 gwasanaeth hwn yng Nghymru a Lloegr.

Iechyd Meddwl

Mae鈥檙 bil wedi鈥檌 ddrafftio er mwyn peidio 芒 gwahardd pobl 芒 chyflyrau iechyd meddwl rhag cael mynediad at wasanaethau marw 芒 chymorth yn wirfoddol lle maent fel arall yn gymwys i wneud hynny.

Yn ogystal, mae鈥檙 bil wedi鈥檌 ddrafftio fel nad yw salwch meddwl yn unig yn cael ei ystyried yn 鈥榮alwch terfynol鈥� at ddibenion y bil. Fodd bynnag, ni fyddai bod 芒 salwch meddwl yn eithrio person rhag cael mynediad at farw 芒 chymorth os yw鈥檔 gymwys fel arall (cymal 2(3)).

Nid yw bod 芒 chyflwr iechyd meddwl yn golygu nad oes gan rywun alluedd. Fodd bynnag, gall galluedd gael ei effeithio鈥檔 barhaol (er enghraifft oherwydd str么c neu anabledd dysgu) neu yn y tymor byr (er enghraifft oherwydd salwch meddwl) - gweler cyfeiriad 43. Fel y darperir yng nghymal 3, mae cyfeiriadau at alluedd yn y bil i鈥檞 darllen yn unol 芒鈥檙 Ddeddf Galluedd Meddyliol (MCA). O dan yr MCA, tybir bod gan berson alluedd oni bai ei fod yn cael ei sefydlu nad oes ganddynt alluedd. Mae鈥檙 cynllun ar gyfer asesu galluedd wedi鈥檌 gynnwys yn adrannau 1 i 3 o鈥檙 MCA. Mae adran 2(1) yn darparu diffiniad o鈥檙 hyn a olygir gan ddiffyg galluedd at ddibenion yr MCA. Mae hwn yn brawf cyfreithiol yn hytrach nag yn un meddygol ac mae鈥檔 nodi bod person yn brin o allu mewn perthynas 芒 mater os nad yw鈥檔 gallu gwneud penderfyniad drosto鈥檌 hun mewn perthynas 芒鈥檙 mater oherwydd amhariad ar y meddwl neu鈥檙 ymennydd neu aflonyddwch yng ngweithrediad y meddwl neu鈥檙 ymennydd . Mae adran 3(1) yn nodi nad yw person yn gallu gwneud penderfyniad os nad yw鈥檔 gallu:

• (a) deall y wybodaeth sy鈥檔 berthnasol i鈥檙 penderfyniad
• (b) cadw鈥檙 wybodaeth honno
• (c) defnyddio neu bwyso鈥檙 wybodaeth honno fel rhan o鈥檙 broses o wneud y penderfyniad
• (d) cyfathrebu eu penderfyniad

Bydd pob achos yn benodol i ffeithiau ac efallai y bydd angen teilwra鈥檙 wybodaeth berthnasol i鈥檙 sefyllfa benodol.

Yn unol 芒鈥檙 paragraff ar 鈥楪alluedd鈥� o dan 鈥楢nabledd鈥�, mae nifer o fesurau diogelu drwy鈥檙 bil sydd wedi鈥檜 cynllunio i sicrhau bod gallu person i benderfynu a ddylid dewis dod 芒鈥檌 fywyd ei hun i ben yn unol 芒鈥檙 bil yn cael ei asesu鈥檔 briodol. Felly, mae galluedd person, yn hytrach na bodolaeth cyflwr iechyd meddwl yn unig, yn berthnasol o ran a yw鈥檔 gymwys i gael mynediad at farw 芒 chymorth.

Mae data y cyfrifiad wedi dangos risg uwch o hunanladdiad ymhlith cleifion canser 芒 goroesiad isel, cleifion 芒 chyflyrau isgemig cronig y galon, a chleifion sy鈥檔 cael diagnosis o glefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint, pob un ohonynt yn gyflyrau sy鈥檔 debygol o fod yn derfynol (gweler cyfeiriad 39). Mae鈥檙 bil yn darparu mai dim ond pobl sydd 芒 disgwyliad oes o 6 mis neu lai fyddai鈥檔 gymwys i ofyn am gymorth yn gyfreithiol i ddod 芒鈥檜 bywydau eu hunain i ben fel y nodir yng nghymal 1. Nid oes gennym unrhyw dystiolaeth o faint o gleifion 芒鈥檙 cyflyrau hynny a disgwyliad oes o 6 mis neu lai a allai fod eisiau neu beidio 芒 bod eisiau gofyn am farw 芒 chymorth.

Mae tystiolaeth hefyd yn awgrymu bod cyfran fawr o unigolion LHDTC+ yn profi salwch meddwl a/neu syniadau hunanladdol (gweler cyfeiriad 33). Mae mesurau diogelu drwy鈥檙 bil i sicrhau bod galluedd person yn cael ei asesu (mewn perthynas 芒鈥檙 penderfyniad i ofyn am gymorth yn gyfreithiol i ddod 芒鈥檌 fywyd eu hunain i ben) - gweler paragraff 鈥楪alluedd鈥� o dan 鈥楢nabledd鈥� yn y cyhoeddiad hwn am fanylion am y mesurau diogelu perthnasol. Nid oes gennym unrhyw ddata ar faint o bobl LHDTC+ cymwys fyddai eisiau gofyn am farw 芒 chymorth.

Mae cyfran fawr o鈥檙 boblogaeth anabl (34% o 16.1 miliwn yn 2022 i 2023, gweler cyfeiriad 19) hefyd yn nodi bod ganddynt anabledd iechyd meddwl, ac mae cydafiachedd sylweddol rhwng anableddau dysgu neu awtistiaeth a salwch meddwl. Gall rhai rhannau o adran y cyhoeddiad hwn ar 鈥楢nabledd鈥� fod yn berthnasol i bobl 芒 salwch meddwl.

Gweler yr wybodaeth o dan 鈥楢nabledd鈥� yn y cyhoeddiad hwn am fwy o fesurau diogelwch sy鈥檔 ymwneud 芒 mynediad at gynghorwyr annibynnol y mae鈥檙 rhai ag anhwylderau meddwl yn gymwys ar eu cyfer.

Efallai y bydd gan bobl eraill 芒 salwch meddwl alluedd fel y鈥檌 diffinnir yn yr MCA ond efallai na fyddant yn gallu mynegi dymuniad clir, sefydlog a gwybodus i ddod 芒鈥檜 bywyd eu hunain i ben (cymal 1) oherwydd eu salwch meddwl (er enghraifft y rhai sydd ag ).

Nid yw鈥檙 bil hwn yn gwahaniaethu yn erbyn pobl 芒 salwch meddwl ac mae鈥檔 darparu mynediad cyfartal i farw 芒 chymorth yn amodol ar y person sydd 芒 galluedd meddyliol.

Ymgysylltiad a chyfranogiad

Mae hwn yn fil aelod preifat, ac mae鈥檙 llywodraeth wedi cymryd safiad niwtral ar y bil hwn. Y noddwr, nid y llywodraeth, sydd wedi bod yn gyfrifol am ymgysylltiad a chyfranogiad rhanddeiliaid. Nid yw鈥檔 briodol i鈥檙 llywodraeth wneud sylwadau ar yr ymgysylltiad a鈥檙 cyfranogiad hwn.

Crynodeb o鈥檙 dadansoddiad

Mae鈥檙 Llywodraeth yn niwtral ar y bil hwn ac ar y mater perthnasol o farw 芒 chymorth. Serch hynny, mae gan y llywodraeth ddyletswydd i鈥檙 llyfr statud ac mae wedi cynnig cymorth technegol i鈥檙 noddwr i helpu i sicrhau bod y ddeddfwriaeth, os caiff ei phasio, yn dechnegol ac yn gyfreithiol ymarferol. Mae鈥檙 EQIA hwn yn seiliedig ar destun y bil fel y mae鈥檔 sefyll ar ddiwedd y cyfnod pwyllgor yn Nh欧鈥檙 Cyffredin.

Monitro a gwerthuso

Mae鈥檙 bil yn gwneud darpariaeth yng nghymal 45 i鈥檙 comisiynydd fonitro gweithrediad y bil a chyflwyno adroddiad blynyddol. Rhaid i鈥檙 adroddiad hwn gynnwys gwybodaeth am bersonau 芒 nodweddion gwarchodedig, ac mae鈥檙 comisiynydd i ymgynghori 芒鈥檙 Prif Swyddog Meddygol yn ogystal 芒 sefydliadau cynrychioliadol personau 芒 nodweddion gwarchodedig (cymal 45(3)). Yng nghymal 46 mae鈥檙 bil hefyd yn nodi adolygiad gorfodol 5 i 6 blynedd ar 么l pasio鈥檙 bil. Rhaid i鈥檙 Cofrestrydd Cyffredinol o leiaf unwaith y flwyddyn baratoi a gosod gerbron y Senedd adroddiad gyda dadansoddiad ystadegol o farwolaethau (cymal 35(3)).

Byddai鈥檙 Llywodraeth yn sicrhau bod monitro a gwerthuso yn cael eu gweithredu鈥檔 briodol os mai ewyllys y Senedd yw bod y bil hwn yn dod yn gyfraith. Mae rhagor o fanylion am fonitro a gwerthuso i鈥檞 gweld yn yr asesiad effaith sy鈥檔 cyd-fynd 芒鈥檙 bil hwn.

Casgliad

Mae鈥檙 Llywodraeth yn niwtral ar y bil hwn, ond mae wedi cynnig cymorth technegol ar ymarferoldeb. Os mai ewyllys y Senedd yw bod y bil hwn yn dod yn gyfraith, bydd y llywodraeth yn sicrhau ei fod yn cael ei weithredu yn y fath fodd sy鈥檔 ceisio lliniaru gwahaniaethu, aflonyddu ac erledigaeth anghyfreithlon a rheoli unrhyw faterion cydraddoldeb a allai godi.

Cyfeiriadau

Gwelwyd yr holl gyfeiriadau ym mis Mawrth 2025.

Ystadegau swyddogol gan awdurdodaethau tebyg i鈥檙 bil hwn

Mae鈥檙 canlynol yn ystadegau swyddogol gan awdurdodaethau sydd 芒 deddfwriaeth cymorth i farw sy鈥檔 debyg i鈥檙 bil hwn o ran meini prawf cymhwysedd.

1. California Department of Public Health. 鈥楥alifornia End of Life Option Act, 2023 Data Report鈥� - see under 鈥楢nnual Report鈥� on the .

2. Health New Zealand. .

3. Oregon Health Authority. 鈥榊ear 26 (2023)鈥� - see under 鈥楢rchived Reports鈥� on the page.

4. Washington State Department of Health. 鈥�2023 Death with Dignity Act Report鈥� - see under 鈥楢nnual Reports鈥� on the page.

Deddfau, cyfraith a chanllawiau statudol

5. UK Parliament, Parliamentary Bills. The , explanatory notes and supporting documents.

6. UK Legislation. .

7. 伊人直播. Definition of disability under the Equality Act 2010.

8. UK Legislation. .

9. 伊人直播. Domestic Abuse Act 2021: statutory guidance.

10. UK Legislation. 鈥楨quality Impact Assessment from the Cabinet Office鈥� (under 鈥業mpact assessments鈥� on the publications page.

Papur briffio Seneddol, Llyfrgell T欧鈥檙 Cyffredin a chyhoeddiadau llywodraeth neu gyrff hyd braich

11. Equality and Human Rights Commission. .

12. United Nations. .

13. Health and Social Care Committee. inquiry publications.

14. 伊人直播. Learning disability - applying All Our Health.

15. House of Commons Library, Research Briefing. .

16. 伊人直播. Major conditions strategy: case for change and our strategic framework.

17. Care Quality Commission. .

18. Older People鈥檚 Commissioner for Wales. .

19. House of Commons Library, Research Briefing. .

20. NHS UK. .

21. 伊人直播. Independent investigation of the NHS in England.

22. 伊人直播. Voter identification: photographic ID ownership in Great Britain.

23. NHS Race and Health Observatory. .

Ymchwil gan y sector gwirfoddol, cyrff anllywodraethol, cyrff proffesiynol a melinau trafod

24. Hospice UK. .

25. Marie Curie. .

26. Marie Curie. .

27. The Migration Observatory at the University of Oxford. .

28. Royal College of General Practitioners (RCGP). , see the weighted tables in the Methodology section.

29. The King鈥檚 Fund. .

30. The King鈥檚 Fund. .

31. The Health Foundation. .

32. BMA. .

33. Stonewall. .

Ymchwil academaidd

34. Jahn DR and others.聽. Clinical Gerontologist 2013: volume 36, number 5聽.

35. Knights M and others.聽.聽Death Studies 2024: pages 1 to 10.

Ystadegau swyddogol o Gymru a Lloegr

36. Office for National Statistics (ONS). .

37. ONS. .

38. ONS. .

39. ONS. .

Gwybodaeth ar gyflyrau iechyd penodol, anableddau a galluedd meddyliol

40. The Deaf Health Charity, SignHealth.

41. Dyslexia UK. .

42.Parkinson鈥檚 Foundation. .

43. Mental Health Foundation. .