伊人直播

Mae鈥檙 canllaw hwn yn esbonio sut y gallwch leihau鈥檙 risg o TB buchol i鈥檆h buches o wartheg neu fywyd gwyllt heintiedig eraill.

Mae鈥檙 achosion (lefel) o TB mewn gwartheg yn amrywio ar hyd a lled Prydain Fawr (Cymru, Lloegr 补鈥檙 Alban).

Mae鈥檙 Alban yn rhydd o TB yn swyddogol (OTF). Mae gan rannau o Gymru nifer isel iawn o achosion o TB. Dim ond achosion gwasgaredig o TB sydd yng ngogledd, dwyrain a de-ddwyrain Lloegr o ganlyniad i symudiadau gwartheg heintiedig o ardaloedd o鈥檙 wlad gyda nifer uwch o achosion.

Mae鈥檔 bwysig dilyn y rheolau a chyngor arall i helpu i atal lledaenu TB i ardaloedd o鈥檙 wlad sy鈥檔 rhydd o achosion ac ardaloedd gyda niferoedd isel o achosion.

Ceir llawer o achosion o TB mewn rhai ardaloedd o Gymru a Lloegr. Dylech gymryd mesurau ychwanegol i ddiogelu eich gwartheg yn yr ardaloedd hyn. Darganfyddwch fwy am ardaloedd TB ym Mhrydain Fawr.

Mae鈥檙 mesurau rheoli clefydau yn y canllaw hwn yn arfer da. Byddant yn helpu i leihau鈥檙 risg o鈥檙 canlynol:

• amlygu TB a chlefydau heintus eraill i鈥檆h buches
• lledaenu clefydau i fuchesi eraill o wartheg, bywyd gwyllt a rhywogaethau eraill sy鈥檔 dueddol o gael TB

Mae mesurau rheoli TB cyfredol yn cynnwys:

• profi croen buchesi yn rheolaidd
• profion ychwanegol, wedi鈥檜 targedu o fuchesi wedi鈥檜 heintio 芒 TB ac sy鈥檔 wynebu risg
• gwyliadwriaeth o wartheg 芒 TB wrth iddynt gael eu lladd
• cyfyngu ar symud buchesi heintiedig
• defnyddio profion cyn symud ac ar 么l symud
• bioddiogelwch a hwsmonaeth anifeiliaid da
• rhagofalon synhwyrol wrth brynu gwartheg

Sut mae gwartheg yn cael eu heintio 芒 TB

Mae TB yn glefyd cronig, heintus. Clefyd resbiradol ydyw鈥檔 bennaf sy鈥檔 cael ei ddal trwy anadlu bacteria TB sy鈥檔 cael ei ryddhau i鈥檙 aer trwy ollyngiadau o鈥檙 trwyn 补鈥檙 geg.

Gall cyswllt agos 芒 gwartheg heintiedig, bywyd gwyllt neu anifeiliaid eraill ledaenu TB.

Gellir cael haint hefyd drwy fwyta bwyd sydd wedi鈥檌 halogi 芒 mwcws, wrin, poer, crawn, llaeth neu ysgarthion anifeiliaid heintus.

Gall lloi gael eu heintio o laeth gwartheg wedi鈥檜 heintio.

Darllenwch am sut i nodi a rhoi gwybod am TB buchol 补鈥檙 mesurau i atal ei lledaenu ar hyn o bryd.

Gwella effeithiolrwydd profion TB

Mae profion TB rheolaidd ar fuchesi yn helpu i wneud y canlynol:

• canfod buchesi wedi鈥檜 heintio
• cynnal statws OTF buchesi a鈥檆h gallu i fasnachu
• darparu gwybodaeth am statws TB pob buches 补鈥檙 ardal o amgylch

Rhaid i chi gadw at yr amserlen profi TB a osodwyd gan yr Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion (APHA). Mae hyn o gymorth i ganfod haint cyn gynted 芒 phosibl.

Gallwch helpu鈥檙 rhaglen brofi drwy wneud y canlynol:

• paratoi ar gyfer y profion a rhoi digon o amser i鈥檞 cwblhau
• sicrhau bod eich cyfleusterau trin yn ddiogel i鈥檙 anifeiliaid, y sawl sy鈥檔 trin 补鈥檙 profwyr TB
• gweithredu ar geisiadau am brofion ar 么l symud, olrhain a chadarnhau
• cyflwyno鈥檙 holl wartheg cymwys yn eich buches am brawf lle y bo鈥檔 ofynnol

Darllenwch fwy am y rheswm pam mae鈥檔 rhaid i chi gael eich gwartheg wedi鈥檜 profi yn Lloegr neu profion am TB yn eich buches yng Nghymru 补鈥檙 Alban.

Glanhau a diheintio eich fferm a鈥檆h cyfarpar

Gall bacteriwm TB oroesi yn yr amgylchedd am gyfnod hir, yn enwedig mewn tywydd oer a gwlyb. Oherwydd hyn, dylech wneud y canlynol:

• cadw da byw i ffwrdd o fiswail ffres a daenwyd ar y tir am 60 diwrnod o leiaf
• cael gwared ar sarn a thail fel na all da byw fynd atynt (gellir compostio tail a鈥檌 daenu鈥檔 ddiogel ar 么l 30 diwrnod o leiaf)
• defnyddio diheintydd cymeradwy sy鈥檔 briodol ar gyfer TB
• darparu peiriannau golchi, brwsys, pibellau d诺r, a diheintydd cymeradwy wrth fynedfeydd eich fferm er mwyn i ymwelwyr eu defnyddio
• glanhau a diheintio cafnau d诺r a phorthiant ac adeiladau gwartheg newydd eu gwagio.
• glanhau a diheintio peiriannau a chyfarpar fferm a rennir
• gwirio bod contractwyr yn ymarfer bioddiogelwch da
• ynysu adweithyddion profion TB ac adweithyddion amhendant a glanhau a diheintio adeiladau a chyfarpar sydd wedi鈥檜 halogi ganddynt
• cadw鈥檙 glaswelltir lle mae adweithyddion TB neu adweithyddion amhendant wedi pori鈥檔 wag o wartheg gyhyd 芒 phosibl, yn ddelfrydol am 60 diwrnod o leiaf yn ystod misoedd yr haf, a chymaint 芒 120 o ddiwrnodau mewn tywydd oer lle mae鈥檙 diwrnodau鈥檔 fyr

Ymarfer hwsmonaeth da

Bydd arferion hwsmonaeth da yn helpu i leihau鈥檙 risg y caiff eich buches ei heintio 芒 TB yn sgil symud gwartheg ac o fywyd gwyllt wedi鈥檜 heintio.

Er mwyn atal crwydro neu gyswllt trwyn wrth drwyn 芒 gwartheg cyfagos, dylech:

• gynnal ffiniau a mynedfeydd (cadw stoc) perimedr cadarn ar eich tir a鈥檆h safle
• defnyddio ffensys dwbl, yn enwedig wrth fynedfeydd, gan roi o leiaf 3 metr o le rhyngddynt
• osgoi pori cyffredin a chyrsiau d诺r a rennir
• cadw gwartheg i ffwrdd o frochfeydd a charthfeydd mewn ardaloedd lle mae llawer o achosion o TB yng Nghymru a Lloegr

Diogelu鈥檆h fferm rhag bywyd gwyllt

Gwneud tai anifeiliaid, storfeydd porthiant, porthiant ychwanegol adeg pori (fel bwcedi llyfu a didolwyr lloi), a buarthau mor ddiogel rhag bywyd gwyllt ag y bo鈥檔 ymarferol. Bydd hyn yn lleihau鈥檙 potensial y bydd TB yn cael ei drosglwyddo o:

• foch daear ac anifeiliaid eraill i鈥檆h gwartheg mewn ardaloedd lle mae llawer o achosion
• eich gwartheg i fywyd gwyllt mewn ardaloedd lle ceir llawer o achosion a nifer isel o achosion

Dylech:

• godi adeiladau gydag ochrau llyfn a solet, sydd o leiaf 1.5m o uchder er mwyn atal moch daear rhag dringo 鈥� ni ddylai ochrau鈥檙 adeiladau fod ar agor
• adeiladu drysau a gatiau llyfn a solet sydd o leiaf 1.5m o uchder 鈥� gallwch ychwanegu dalenni metel solet y tu allan i g芒t 5 bar
• gwneud yn si诺r bod y bylchau rhwng gwaelod y gatiau, drysau, ffensys 补鈥檙 llawr neu ar yr ochrau yn llai na 7cm 鈥� gwnewch yn siwr nad ydynt yn mynd yn fwy trwy gloddio neu gnoi
• bwydo gwartheg mewn adeiladau neu fuarthau caeedig, a sicrhau nad oes unrhyw fylchau na thyllau y gall bywyd gwyllt fynd drwyddynt
• gwneud yn si诺r bod yr adeiladau lle mae鈥檙 anifeiliaid wedi鈥檜 hawyru鈥檔 dda ac nad oes gormod o stoc
• storio porthiant gwartheg mewn biniau solet gyda chaeadau y gellir eu cloi neu seilos os na allwch ddiogelu eich adeiladau
• gorchuddio arwyneb claddfeydd silwair
• clirio gollyngfeydd porthiant a glanhau cafnau鈥檔 rheolaidd ac os oes modd, eu gadael yn wag gyd补鈥檙 nos
• sicrhau eich bod yn cau gatiau a drysau bob nos
• gwneud yn si诺r eich bod yn gwybod ble mae unrhyw frochfeydd a charthfeydd moch daear ar eich fferm, a chadw eich da byw i ffwrdd o鈥檙 ardaloedd hyn

Dod o hyd i ragor o wybodaeth am ar yr Hyb TB.

Os na allwch osgoi bwydo gwartheg wrth bori, dylech wneud y canlynol:

• osgoi bwydo dwysfwydydd ar y ddaear
• sicrhau bod teclynnau bwydo, cafnau d诺r a llyfleoedd halwynau a mwynau wedi鈥檜 codi o leiaf 90cm oddi ar y ddaear
• defnyddio rholiwr wrth y cafn porthi mewn didolwr lloi, er mwyn atal moch daear rhag rhannu dwysfwydydd lloi

Defnyddio ffensys trydan

Os na allwch addasu eich adeiladau, gallech greu ffin diogel rhag bywyd gwyllt gyda ffensys trydan. Gallwch ychwanegu hyn at ffens ffin diogel rhag stoc o gwmpas eich buarth neu adeiladau.

Gallwch hefyd atal bywyd gwyllt rhag mynd i鈥檙 claddfeydd silwair gyda ffensys trydan.

Defnyddio ffensys trydan prif gyflenwad er mwyn atal bywyd gwyllt rhag mynd i ffos gerrig lle mae elifion neu dd诺r gwastraff yn draenio.

Dylech osod gwifrau ffensys 10cm, 15cm, 20cm a 30cm uwchlaw鈥檙 ddaear.

Rheoli heintiau o foch daear

Mewn ardaloedd lle ceir llawer o achosion, gall moch daear wedi鈥檜 heintio ledaenu TB i wartheg. Gall hyn arwain at achosion mewn buches sy鈥檔 cynnwys:

• cyfyngiadau ar symud
• lladd gwartheg yr effeithir arnynt

Gall moch daear heintio鈥檙 gwartheg mewn dwy ffordd:

• cyswllt uniongyrchol 鈥� lle daw mochyn daear wedi鈥檌 heintio yn agos at wartheg
• cyswllt anuniongyrchol 鈥� drwy lyncu neu ddod i gysylltiad 芒 bwyd wedi鈥檌 halogi ag wrin, ysgarthion, crawn neu boer mochyn daear wedi鈥檌 heintio

Gall moch daear ymweld 芒 buarthau ac adeiladau fferm a halogi ffynonellau o fwyd heb eu diogelu. Mae TB yn fwy tebygol o gael ei drosglwyddo o fewn y buarth ac adeiladau nac ar dir pori.

Maent yn fwy tebygol o ymweld 芒 buarthau ac adeiladau i chwilio am fwyd pan fydd y tywydd wedi bod yn sych. Mae hyn oherwydd y daw glaw ag abwyd (hoff fwyd moch daear) i鈥檙 wyneb lle gall moch daear gael gafael arnynt yn hawdd.

Gall moch daear wneud fel a ganlyn:

• mynd i mewn i storfeydd bwyd, beudai a chladdfeydd silwair
• bwydo ar borthiant wedi鈥檌 storio, porthiant wedi鈥檌 ollwng ar y buarth ac maent hyd yn oed wedi bod yn bwyta o gafnau ar yr un pryd 芒 gwartheg
• cerdded rhwng coesau gwartheg a gedwir dan do ac yn casglu gwasarn o feudai a ddefnyddir
• troethi neu ymgarthu ar borthiant neu adael poer neu grawn o glwyfau cnoi a chrawniadau arno

Darllenwch fwy am yr hyn y mae鈥檙 llywodraeth yn ei wneud i reoli鈥檙 risg o TB buchol o foch daear yn Lloegr 补鈥檙 .

Cynllunio iechyd eich buches

Mae鈥檔 arfer da gweithio gyda鈥檆h milfeddyg i greu cynllun iechyd ar gyfer eich buches sy鈥檔 cynnwys TB.

Dylai鈥檙 cynllun iechyd:

• ystyried hanes TB presennol a blaenorol eich buches
• mynd i鈥檙 afael 芒鈥檙 risgiau TB mwyaf tebygol y mae eich buches yn eu hwynebu

Gall eich milfeddyg hefyd roi cyngor i chi ar sail ei wybodaeth ehangach am achosion o TB yn yr ardal.

Lleihau鈥檙 risgiau o ddod ag anifeiliaid at eich buches

Bydd ychwanegu anifeiliaid newydd at eich buches yn peri risg o glefyd.

Os ydych mewn rhan o鈥檙 wlad lle ceir nifer isel o achosion o TB ac y byddwch yn prynu gwartheg o rannau o鈥檙 Deyrnas Unedig neu o wledydd eraill lle ceir nifer uchel o achosion o TB, byddwch yn cynyddu鈥檙 risg o鈥檙 canlynol:

• cyflwyno haint i鈥檆h buches eich hun
• ei ledaenu i fuchesi cyfagos ac i fywyd gwyllt lleol

Os ydych mewn rhan o鈥檙 wlad lle ceir nifer uchel o achosion o TB ac y byddwch yn prynu gwartheg o rannau o鈥檙 Deyrnas Unedig neu o wledydd eraill lle ceir nifer uchel o achosion o TB, byddwch yn cynyddu鈥檙 risg o ledaenu鈥檙 haint i鈥檙 canlynol:

• buchesi cyfagos
• bywyd gwyllt lleol

Prin y mae gwartheg yn dangos arwyddion clinigol amlwg o TB. Nid yw bob amser yn bosibl canfod anifeiliaid sydd wedi鈥檜 heintio drwy brofion. Mae hyn yn golygu y dylech lunio barnau ar sail:

• statws TB yr ardal y mae gwartheg yn deillio ohoni
• hanes profion ac achosion y fuches wreiddiol
• unrhyw system reoli yn y fuches wreiddiol sy鈥檔 arwain at risg uwch n补鈥檙 arfer o TB, er enghraifft buchesi a brofir yn flynyddol mewn ardaloedd sy鈥檔 cael profion bob pedair blynedd

Ystyriwch fridio eich gwartheg newydd eich hun yn hytrach nag ailstocio.

Er mwyn lleihau鈥檙 risg o gyflwyno TB drwy ddod ag anifeiliaid i mewn i鈥檆h buches, mae鈥檔 rhaid i chi gydymffurfio 芒 gofynion cyfreithiol drwy sicrhau bod:

• stoc o fuchesi a brofir yn flynyddol neu鈥檔 amlach yn cael prawf cyn symud cyn iddynt gyrraedd
• gwartheg mewn buchesi a brofir yn flynyddol neu鈥檔 amlach yng Nghymru a Lloegr yn cael prawf cyn symud rhwng eich daliad, porfelaeth neu dir pori comin
• profion croen 么l-symud yn cael eu cynnal ar wartheg a gaiff eu symud i safleoedd yn yr Alban a rhai ardaloedd o Gymru a Lloegr lle bo hyn yn ofynnol, ac y gwneir hynny ar yr adeg gywir ar 么l eu symud (yn dibynnu ar darddiad yr anifeiliaid)
• gwartheg a gaiff eu mewnforio yn cael eu profi yn 么l yr angen ac ar yr adegau cywir
• cofnodion adnabod a symud anifeiliaid yn gywir fel y gallwch olrhain symudiadau gwartheg rhwng buchesi

Dylech chi hefyd sicrhau eich bod yn:

• gwybod o ble y daeth stoc a brynir 鈥� gofynnwch am ddyddiadau a thystiolaeth o brofion TB blaenorol ac unrhyw hanes o achosion o TB
• defnyddio i gadarnhau hanes TB y fuches, cyn prynu stoc o fuchesi yng Nghymru a Lloegr,
• cadarnhewch gyfnodau profi TB buchol eich ardaloedd
• ceisio osgoi defnyddio, rhentu neu brynu tir mewn ardal risg uchel - hyd yn oed os mai dim ond eich gwartheg chi fydd ar y tir rydych yn ei ddefnyddio
• ynysu stoc a brynir i mewn a stoc sy鈥檔 dychwelyd 鈥� os ydych yn defnyddio padog neu gae, osgowch unrhyw gyswllt 芒鈥檆h gwartheg neu dda byw cyfagos
• trefnu profion croen 么l symud preifat, yn ddelfrydol cyn bod anifeiliaid newydd eu prynu yn ymuno 芒 gweddill y fuches
• gofyn am gyngor gan eich milfeddyg ar ffyrdd o leihau鈥檙 risg y bydd y clefyd yn ymledu o anifeiliaid a brynir
• bod yn ymwybodol o鈥檙 risg o glefyd a berir gan deirw llog 鈥� ystyriwch arferion hwsmonaeth amgen neu cadarnhewch leoliad ac amlder profion buchesi lle bu鈥檙 teirw yn ddiweddar

Gall rhai buchesi mewn ardaloedd lle mae nifer isel o achosion wynebu risg uwch n补鈥檙 cyffredin o haint yn y fuches, er enghraifft, maent wedi cael achosion o TB neu maent wedi cael yr anifeiliaid o ardaloedd lle ceir nifer uchel o achosion.

Darllenwch y canllawiau cyhoeddedig ar brofion cyn ac ar 么l symud ar wartheg i gael rhagor o wybodaeth.

Hysbysiad Gofynion Milfeddygol neu Hysbysiad Gofynion Bioddiogelwch 鈥� Cymru yn unig

Yng Nghymru, gall APHA gyflwyno Hysbysiad Gofynion Milfeddygol (VRN), a hynny fel rheol pan ystyrir bod gofynion ynysu penodol stoc newydd ei phrynu yn angenrheidiol.

Cyhoeddir Hysbysiadau Gofynion Bioddiogelwch (BRNs) yn dilyn arolygiadau bioddiogelwch ar ffermydd gydag achosion o TB ac maent yn amlygu鈥檙 gwelliannau y mae angen i geidwaid gwartheg eu cwblhau i gynyddu bioddiogelwch eu fferm. Fel rheol, darperir rhywfaint o arweiniad ar sut i gyflawni鈥檙 gofyniad.

Cael cyngor a chymorth TB

Yn Lloegr mae鈥檙 yn rhoi cyngor ac ymweliadau am ddim i geidwaid gwartheg ac ar anifeiliaid fferm nad ydynt yn fuchol.

Yng Nghymru mae yn rhoi cyngor a chymorth i ffermwyr y mae TB buchol wedi effeithio arnynt drwy ymweliad gan filfeddyg wedi鈥檌 hyfforddi鈥檔 arbennig. Gallwch gael rhagor o wybodaeth yn .

Gallwch gael gwybodaeth am bob agwedd ar TB buchol ar .